چکیده:
بررسی مسألهء إسراء با تأکید بر مقایسه میان دیدگاه علامه طباطبایی و فخر رازی موضوع مقالهء حاضر است.این مقاله میکوشد تا با بررسی آیات مرتبط با مسألهء إسراء در سورههای«الإسراء»و«النجم»و مقایسهء نظر این دو مفسر بزرگ،وجوه اشتراک و افتراق را دریابد و به جمعبندی مناسب برسد.در این راستا بررسی نظر مفسران دیگر نیز ضروری بوده که تا حدی بدان پرداخته شده است.
خلاصه ماشینی:
"فخر رازی نیز ضمن نقل نظر در خواب بودن اسراء و حکایت از عایشه و معاویه که اسراء تنها در مورد روح پیامبر(ص)بوده است نه جسم او2(همو،941/02)،خود نظریهء هم جسمانی و هم روحانی بودن را میپذیرد(همان،351)و حتی به شکل مفصل بحثی را برای اثبات امکان سیر جسمانی از مکه تا بیت المقدس در طی یک شب مطرح میکند(همانجا،941 تا 351).
علامه طباطبایی ضمن نقل سه نظریه-اولی هم جسمانی و هم روحانی بودن،دومی روحانی بودن و سومی جسمانی و روحانی بودن تا بیت المقدس و از آنجا تا آسمانها روحانی بودن،-ظاهر آیه و روایات و قرائن همراه با آن را به گونهای میداند که هم جسمانی و هم روحانی بودن اسراء از مکه تا بیت المقدس غیر قابل انکار است،اما عروج (1)-صاحب مجمع البیان،روایات مربوط به معراج پیامبر(ص)را به چهار دسته تقسیم میکند و نمونه و نمونههایی برمیشمرد: الف-روایات قطعی الصدور به سبب تواتر ب-روایات جایز از نظر عقل و سازگار با اصول اعتقادی ج-روایات ناسازگار با اصول اعتقادی ولی قابل تأویل به شکلی موافق با عقل د-روایات ظاهر البطلان که تأویل آن با تکلف بسیار همراه است(طبرسی،593/3 و 693) (2)-جهت اطلاع بیشتر بنگرید به:طبری،8045/9 تا 2245 به آسمانها فقط با روح-نه جسم-را نیز جایز میداند،البته نه عروج در خواب که کرامت و ارزش برای پیامبر(ص)به حساب نیاید(همو،23/31 و 33).
البته در این مطلب که استعمال رؤیا به معنی خواب رایج و مشهور است،شکی وجود ندارد،ولی اینکه به معنی دیدن بکار نرفته باشد،قطعی نیست و برای استعمال آن،شواهدی در کتب لغت ذکر شده است(بنگرید به:خوری شرتونی،083/1؛زبیدی،931/4؛این منظور، 88/01)،لذا به نظر میرسد که ارتباط دادن آیه به مسألهء اسراء بیاشکال باشد،اگرچه لحاظ معنی رایج راجح است."