Abstract:
سلمان ساوجی (م 778ه.ق) از شعرای معروف قرن هشتم، در دربار جلایریان بود که بیشتر شهرتش را مدیون غزلها و مثنویاتش است. این پژوهش بنا دارد قطعات طنز وی را با رویکرد جامعه شناسی ادبی، بررسی کند. نخست، سبک طنز قطعات وی را مشخص کرده و به این نتیجه دست یافته که وی به کاریکاتور و ایجاد فضای داستانی، مقایسه و تشبیه، اغراق و بکاربردن اصطلاحات خاص طنز آمیز مانند شتر گربه و لاشه لاشی و... توجه نشان داده و در پارهای موارد بسیار محدود، به هزل و شوخی نیز گرایش داشته، سپس تاثیر محیط فرهنگی و سیاسی زمان در ایجاد قطعات طنز وی را واکاوی کرده است. در حقیقت، قطعات سلمان آینه تمام عیار روابط مبتذل درباری، حاکم نبودن قانون و ضابطه و فروپاشی ارزشهای اجتماعی است ؛ وی با گزینش قالب قطعه، و شاعر را درگیر تخیلات دور و دراز و دست و پاگیر نمی کند، برای رساندن انتقادهای صریح طنز آمیز خود سود جسته است.
Machine summary:
٢. پیشینه پژوهش : در باب سلمان و ویژگی شعرها و آثارش مانند جمشید و خورشید و یا غزلیات تحقیقات زیادی صورت گرفته است که از مشهورترین آنها باید به عناوین زیر اشاره کرد: «ازخوانش بینامتنی منظومۀ جمشید و خورشید سلمان ساوجی از منظر تاریخ گرایی نو» از قاسم زاده ،سید علی؛ ذبیح نیا عمران ،آسیه ؛ بردخونی،حسین ؛ شعر پژوهی ١٣٩٣، سال ششم - شماره ١٩ (از ١٦١ تا ١٨٨ ) نیز «جمشید در گذر از فردانیت - نقد کهن الگویی داستان جمشید و خورشید اثر سلمان ساوجی» از شریفی ولدانی،غلامحسین ؛ اظهری،محبوبه ؛ شعر پژوهی ١٣٩١ - ش ١١ از ١٠١ تا ١٢٢ و یا ملک خورشید و معشوق بنارس از ذوالفقاری،حسن ؛ شناخت ١٣٨٦ شه ٥٤ از ٢٥٥ تا ٢٧٨) همچنین «تحلیل و بررسی مفاهیم سبک در شعر شاعران پارسیگوی تا اوایل قرن نهم » (بشیری،محمود؛ رضایی،احمد؛ فنون ادبی ١٣٩١ ش ٧ از ٣٧ تا ٥٢) اما در باب قطعات سلمان و بویژه طنز و شگردهای طنز آمیز کردن سخن در آثار وی تاکنون پژوهشی دیده نشده است و این پژوهش در این زمینه خود از نخستین نمونه ها بشمار میآید.
با توجه به آنچه گذشت چهار محور زیر در هر طنزی نمودار میشود: ١- اغراق و بزرگ نمایی زشتیها و معایب ؛ ٢- بیان تضادهای عمیق موجود با اندیشۀ یک زندگی عالی و مأمول ؛ ٣- استفاده از شگردهای زبانی برای عرضۀ این نوع هنر، مانند ایهام ، استعاره تهکمیه ، انواع مجازات برای خارج کردن زبان از حالت عادی و دریافت مفهوم طنز از قبل آن ؛ ٤- اصلاح جامعه و گروه ، در دسته بندیهای بالا، انواع دیگر طنز از قبیل هجو و هزل و فکاهی نیز میگنجند و تنها تفاوت این طبقات با یکدیگر در قسمت آخر آن نهفته است ، یعنی در کارکرد اجتماعی و گروهی طنز .