Abstract:
سید محمد رضا میرزاده عشقی، از جمله شاعران عصر مشروطیت و از پیشگامان تجدد ادبی ایران است. وی قبل از شاعری، به خاطر موضع گیریهای تند سیاسی و انتقاد از استبداد سیاسی زمان خود شناخته شده است. در این پژوهش میزان موفقیت و هنرمندی شاعر خوش قریحه عصر مشروطه، میرزاده عشقی، در بکار گیری انواع تشبیه، مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفته است. نتایج این پژوهش نشان میدهد که با وجود گرایش شاعر به شکستن حصارهای شعر کلاسیک، وی در شاخصههای اصلی ادبیات، چون خلق تصویرهای خیالی و بکارگیری عناصر تشبیه مهارت داشته است. ضمن آنکه خواننده، با مطالعه اشعار شاعر به ظرافت طبع و نوگرایی و آوردن مضامین دلنشین در اشعار، که عشقی با ذوق سرشار خود و بدون هیچ تصنّعی آنها را به نمایش گذاشته است، پی میبرد. هنر دیگر عشقی آن است که بخوبی توانسته، تصویرهای شعری را در خدمت آرمانهای سیاسی و اجتماعی خود بکار گیرد و انتقادهای تند سیاسی را در قالب تشبیه بیان کند.
Machine summary:
ضمن آنکه در بین تشبیه های موجود در شعر عشقی نیز بخوبی مشاهده میشود که « به مناسبت طرح مسائل سیاسی و انتقادی؛ واژه های جدید که به مناسبت در زبان مردم راه یافته بود، نیز در شعر به کار میبرد» ( سبک شناسی شعر فارسی، غلامرضایی :ص ٢٦١ ) طرح مسأله یکی از راههای شناخت دقیق یک شاعر و بررسی میزان موفقیت وی در عرصه شاعری، توجه به میزان بهره گیری وی از قوه تخیل و تصویر سازی میباشد؛ چرا که این مهم ، ملاک تمیز یک شعر تأثیر گذار از نظم معمولی است .
ده مژده که عمر وکلا ، عمرسفر بود دیــــــدی چــــــه خبــــــر بــــــود ؟ (همان : ص ٤٤١ ) داستان موش و گربه است عهد ما و انگلیس موش را گر گربه بر گیرد، رها چون میکند (همان : ص ٣٣٥ ) اگر چه عشقی را به عنوان یک شاعر سنت شکن میشناسند، ولی وی هرگز از گنجاندن عناصر خیال و تشبیه ، به عنوان ویژگیهای شعر کلاسیک و سنتی، در اشعار خود غافل نبوده است ؛ بطوری که در اشعار عشقی، انواع مختلف تشبیه وجود دارد.
نمونه های دیگر این نوع تشبیه ، در شعر عشقی به شرح زیر است : « شیخ » به « شاه »( همان : ص ٤٣٦)؛ «کشور» به « ارم » (همان : ص ٣٨٨)؛ « مردم ساده لوح » به «خر» (همان : ص ٤٤٢) ؛ « شعر» به « شکر» (همان : ص ٤٣٩)؛ « شاعر» به « آفتاب » (همان : ص ٤٣١) ١-١-٢ مضامین غیر حسی در شعر عشقی علاوه بر موارد ذکر شده که غالبا از عناصر حسی استفاده شده بود، شاعر از مضامین عقلی و گاهی خیالی نیز در اشعار خود استفاده میکند.