چکیده:
پیشینه مدح در شعر عربی به عصر جاهلیت می رسد؛ ولی مدح در شعر فارسی، به تقلید از عروض عربی، از قرن سوم هجری شروع شده است. در دوران حیات متنبی و حافظ، مدح رواج فراوان یافته و شاعران بسیاری به مدیحه سرایی مشغول بود هاند. جایگاه و موقعیت مدح در دیوان متنبی و حافظ، با یکدیگر تفاوت فاحشی دارد. در حالی که حدود 90 % دیوان متنبی را مدح تشکیل می دهد، تنها 7% دیوان حافظ به مدح اختصاص یافته است. این دو شاعر در شیوه ها و سبک مدیحه سرایی هم با یکدیگر متباین هستند. متنبی قریب به 50 نفر را مدح کرده؛ در حالی که ممدوحین حافظ، نیمی از این تعداد است.
خلاصه ماشینی:
"او جاهطلب نبود و سودای حکومت و امارت نیز نداشت و در طلب مال هم،افراط نمیکرد: {Sقسم به حشمت و جاه و جلال شاه شجاع#که نیست با کم از بهر مال و جاه نزاع#شراب خانگیم بس می مغانه بیار#حریف باده رسید ای رفیق تو به وداعS}(حافظ،بیتا:198) مدایح ذووجهین متنبی و حافظ گاهی اشعار متنبی دوپهلو سروده شدهاست؛چنان که هم مدح و هم هجا را میتواناز آن استنباط کرد و بسیاری از اشعاری که متنبی درباره کافور اخشیدی سروده،چنین {Sگرچه ما بندگان پادشهیم#پادشاهان ملک صبح گهیم#گنج در آستین و کیسه تهی#جام گیتی نما و خاک رهیم#شاه بیداربخت را هرشب#ما نگهبان افسر و کلهیم#شاه منصور وافقست که ما#روی همت بهر کجا که نهیم#دشمنان را از خون کفن سازیم#دوستان را قبای فتح دهیم#وام حافظ بگو که بازدهند#کردهای اعتراف و ما گوهیمS}(حافظ،بیتا:263) گاهی مدایح حافظ با رغبت وشوق نسبت به ممدوح است؛همانند مدیحههای شاهشجاع،و گاهی نیز از روی رهبت؛مانند مدایح شاه یحیی.
شیوه مدیحهسرایی متنبی و حافظ در مورد ویژگیهای مدح متنبی،گرچه بعضی نوشتهاند:مدایح متنبی از همان مضامینتقلیدی و اسلوب کهن برخوردار است که در شعر شعرای جاهلی و اموی میبینیم(انوار، 1380:64)،میتوان خصوصیاتی منحصر به فرد را برای مدح او ذکر کرد که از مدح دیگرشعرا متمایز میشود: الف)ویژگی متنبی این است که درجنگها،همانند دیگر شعرا،لشکر دشمن راضعیف و از هم گسیخته توصیف نمیکرد،بلکه آن را دارای قوت و قدرت و هیبتتوصیف میکرد،سپس ممدوح خود را کسی میدانست که به سادگی براین لشکر قوی،پیروز میشد."