چکیده:
تفسیر تاریخی یا ترتیب نزولی قرآن عمر کوتاهی دارد و روش و فوائد و مبانی آن چندان روشن و منقح نشده است و لذا بسیاری بر آن شوریده اند. در این مقاله قصد بر آن است که برخی از مهم ترین فواید و مبانی و راهکارهای آن تبیین شود. تفسیر تاریخی قرآن بهترین تفسیر برای قرآن دانسته می شود؛ زیرا قرآن متنی تاریخمند است و طی 23 سال در پی مقتضیات و حاجات مربوط به عصر رسالت پیامبر اسلام(ص) نازل شده است. همان دلایلی که موجب شده است، قرآن به ترتیب خاصی نازل شود، برای تفسیر قرآن نیز وجود دارد. قریب به اتفاق سوره های قرآن دفعی النزول بوده و معدودی از سوره ها نیز که تدریجی النزول بوده است، فقرات آن در پی هم نازل شده اند و هیچ وقفه بلند مدتی میان آنها حادث نشده است. ما با مفروض گرفتن ترتیبی که در روایات ترتیب نزول انعکاس یافته و در عین حال نگاه انتقادی به آن به جهت برخی از مشکلات آن می توانیم به ترتیب منقح تری از سوره های قرآن دست پیدا کنیم و اساس تفسیر تاریخ قرآن قرار بدهیم.
خلاصه ماشینی:
"یکی آنجایی کهذیل یک آیه قصههای متباعد الوقوعی نقل شده باشد؛نظیر آیه{/«ما کان للنبی و الذینآمنوا أن یستغفروا للمشرکین و لو کانوا اولی قربی»/}(التوبه،113)که ذیل آن از سوییآوردهاند:به سبب استغفار پیامبر اسلام(ص)برای مادرش هنگام عمره حدبیبه در سالهفتم هجرت یا فتح مکه در سال هشتم هجرت و یا بازگشت از جنگ تبوک در سالنهم هجرت نازل شده است و از سوی دیگر آوردهاند که آن به سبب استغفار آنحضرت برای حضرت ابو طالب در سال دهم بعثت نازل شده است(نک:سیوطی وطبری،ذیل آیه) برخی از دانشمندان برای توجیه تعارض میان این روایات قاعدهای به نام«وحدتنازل و تعدد نزول»به این مضمون ساختهاند که قرآن در مواردی نظیر آیه مورد بحثتعدد نزول داشته است؛بر این اساس یکبار در سال دهم بعثت و یکبار در سال هفتم ویکبار در سال هشتم و یکبار هم در سال نهم نازل شده است(نک:سیوطی،الاتقان،120/1).
بایدتوجه داشت که در هیچ روایتی از تعدد فترت وحی سخن نرفته و در هر یک ازروایات فترت وحی،تنها همین ذکر شده است که فترت وحی واقع شد و ظاهر آیاتهیچ یک از سورههای قرآن نیز جز آیات 23 و 24 سوره کهف بر فترت وحی دلالتروشنی ندارند و نیز رخدادهایی را که به عنوان سبب فترت وحی یاد کردهاند،به فرضصحت روایات مربوط،جز رخداد مربوط به سوره کهف،چندان عمومی نبوده است کهبتواند توجه مشرکان را به خود جلب کند؛از این رو این احتمال تقویت میشود کهواقعیت آنچه فترت وحی نامیده شده،چیزی جز تأخیر پیامبر اسلام(ص)در پاسخ دادنبه مشرکان نبوده است."