چکیده:
علامه محمد حسین فضل الله نیمه تیرماه گذشته در سن 75 سالگی در بیروت دار فانی را وداع گفت.این مرجع بزرگ شیعیان لبنان،در 16 نوامبر سال 1935 میلادی در نجف اشرف چشم به جهان گشود.پدر ایشان علامه عبد الرؤوف فضل الله برای فراگیر علوم دینی به این شهر مهاجرت کرده بود و سالهای طولانی را به همراه خوانوادهاش در نجف اشرف گذراند و به تحصیل و تدریس در بزرگترین مرکز علمی جهان در آن زمان پرداخت. علامه محمد حسین فضل الله در بزرگترین حوزه علمیه در نجف اشرف پروش یافت و از سنین خردسالی فراگیری علوم دینی را آغاز کرد.ایشان از محضر اساتید بلندپایه آن زمان همچون ابو القاسم الخوئی،سید محسن الحکیم،محمود الشاهرودی و شیخ حسین الحلی استفاده نمود و درس فلسفه را نزد بادکوبی،فراگرفت. علامه فضل الله یکی از دانشجویان برجسته علمی در آن مرحله بود تا جایی که توانست اعتماد آیت الله ابو القاسم خوئی از مراجع تقلید شیعه را به خود جلب کند.مرجع شیعه لبنان اهتمام ویژهای به تأسیس و نظارت بر حوزههای علمیه داشتند و از جمله حوزههای تحت نظارت ایشان پژوهشکدهی شرعی اسلامی در منطقه النبعه لبنان است که سرپرستی آن بهطور مستقیم بر عهدهی علامه فضل الله بوده و در زمان جنگ داخلی لبنان از این منطقه به منطقه حی السلم و پس از آن به بئر حسن در ضاحیه جنوبی بیروت انتقال یافت.حوزه المرتضی در حرم حضرت زینب در دمشق نیز از دیگر حوزههای تحت نظارت علامه فضل الله بود. ایشان همچنین نظارت بر یک مرکز اسلامی فرهنگی را بر عهده داشت که در جهت انتشار فرهنگ اسلامی در سیرهی اهل بیت(ع)فعالیت میکند.ایشان همچنین توجه ویژهای به ساخت مساجد داشتند و علاوه بر ساخت مساجدی مختلف در لبنان و سوریه از ساخت مسجد در سراسر جهان نیز حمایت کردهاند.مراکز آکادمیک و حرفهای،موسسات بهداشتی و پزشکی،موسسات رسانهای،دفاتر شرعی و تبلیغ از جمله دفتر فتوا و حکم شرعی از دیگر مراکز و موسساتی است که علامه فضل الله به ایجاد آن اهتمام ورزیدند. در زمینهی مسائل اجتماعی نیز ایشان توجه ویژهای به مسئله ایتام داشته و اولین مؤسسه خیریه موسوم به خیریهی امام الخوئی را نیز برای ایتام تأسیس کردند و علاوه بر آن موسسات خیریه مختلفی توسط ایشان برای رسیدگی به وضعیت فقراء درماندگان و معلولین ایجاد شد. علاوه بر این،باید به کتابهای فقهی،اسلامی،سیاسی،همایشها،سخنرانیها و خطبههای مختلف به عنوان آثار به جای مانده از ایشان اشاره کرد.از سید محمد حسین فضل الله تاکنون بیش از هفتاد عنوان کتاب-که در مجموع به بیش از یکصد جلد میرسد-منشر شده است.برخی از کتابهای ایشان مجموعه سخنرانیها و برخی دیگر تقریرات درسهای خارج از اصول و فقه ایشان است که به وسیله شاگردانشان تنظیم شده است.پژوهشهای قرآنی علامه عبارتند از:1)من وحی القرآن(تفسیر قرآن در 24 جلد)؛2)الحوار فی القرآن؛3)اسلوب الدعوه فی القرآن؛4)من عرفان القرآن؛5)حرکة النبوة فی مواجهه النحراف؛6)دراسات و بحوث قرآنیة. کتابهای فقهی علامه نیز به قرار زیر است:7)المسائل الفقیهه؛8)الفتاوی الواضحه؛9)فقه الحیاة؛10)کتاب الجهاد؛11 کتاب النکاح؛12)القرعة و الاستخارة؛13)الیمین و العهد و النذر؛14)الاجارة؛15)رسالة فی ارضاع؛16)فقه الشریعة (رسالهی علمیه)؛17)الصید و الذباحة؛18)دلیل المناسک؛19)الشرکة؛20)الوصیة؛21)المواریث؛ آثار وی در حوزه اندیشه اسلامی نیز قابل توجه است:22)خطوات علی طریق الاسلام؛23)قضایانا علی ضوء الاسلام؛ 24)الاسلام و منطق القوة؛25)الحرکة الاسلامیة،هموم و قضایا؛26)من اجل الاسلام؛27)مفاهیم اسلامیة عامه(10 جلد)؛ 28)فی آفاق الحوار الاسلامی المسیحی؛29)دنیا الشباب؛30)دنیا المرأة؛31)تأملات اسلامیة حول المرأة؛32)قراءة جدیدة لفقه المرأة الحقوقی؛33)الوحدة الاسلامیة بین الواقع و المثال؛34)قضایا اسلامیة معاصرة؛35)اسئلة وردود من القلب؛36) المرجعیة و حرکة الواقع؛37)الاسلام و المسیحیه؛38)الاسلام و فلسطین؛39)الاسلامیون و التحدیات المعاصرة؛40)السلام و المشروع الحضاری؛41)خطاب الاسلامیین و المستقبل؛42)مع الحکمة فی خط الاسلام؛43)الندوة(20 جلد)؛44)الجمعة منبر و محراب؛45)صلاة الجمعة،الکلمة و الموقف؛46)من وحی عاشورا؛47)حدیث عاشورا؛48)علی طریق کربلا؛49) تأملات فی آفاق الامام موسی الکاظم(ع)؛50)فی رحاب أهل البیت علیهم السلام؛51)آفاق اسلامیه؛52)فی رحاب الدعاء؛ 53)الانسان و الحیاة؛54)حوارات فی الفکر و الاجتماع و السیاسه؛55)روی و مواقف(3 جلد)؛56)المعالم الجدیدة للمرجعیة الشیعیة؛57)تأملات فی الفکر السیاسی الاسلامی؛58)صراع الارادات؛59)المقاومة الاسلامیة:60)شرح خطبة الزهراء (سلام الله علیها)؛61)الفقیه و الامة؛63)ارادة القوه؛64)بینات؛65)الهجرة و الاغتراب؛66)الزهراء القدوة؛67)مطارحات فی قضایا قرآنیة؛68)تحدیات المهجر؛69)آفاق الروح(شرح صحیفه سجادیه در 3 جلد)؛70)مجموعههای شعری؛71)یا ظلال الاسلام(رباعیات)؛72)قصائد من اجل الاسلام و الحیاة؛73)علی شاطی الوجدان. به مناسبت درگذشت این عالم و مرجع بزرگ،یکی از مقالات ایشان تقدیم خوانندگان میگردد.
خلاصه ماشینی:
"چراکه از انسان میخواهد فکر کند و خودش مسؤولیت اندیشه خود را پذیرا باشد و برای انسان تأکید کرده است که فکر همان چیزی است که به واقعیت معنا و حرکت میدهد و فقط عامل اقتصادی و مالی و اجتماعی مؤثر نیست.
آیا خوانندگان ناقد با خواندن آثار امرئ القیس و یا متنبی یا معری یا همه میراث ادبی عرب،به فهم واحدی دست یافتهاند؟ پس کلمه از همان زمانی که در وجدان انسان آغازیدن گرفت تاریخش نیز آغاز شد و شروع به پویش کرد تا تمام الهامهای اندیشههای کسانی را که آن را به کار بستند-حتی اگر وضعکنندهای وجود داشته باشد-حمل کند.
سپس لازم است که تمام باورهای خود را موضوع فرهنگی مطرح کنیم و چیزهایی را که حقیقت میدانیم ارائه کنیم و آنها را با این دنیای متغیر مقایسه کنیم تا امکان تغییرپذیری آن و راههای ورود عرصه درگیری برای ایجاد تغییرات جدید را مورد بررسی قرار دهیم.
زیرا رسالت گفتگویی که اسلام بدان فرامیخواند اینگونه نیست که یک طرف در آن به غلبه دست یابد،بلکه دیگر همکاری میکند یا حقیقت برملا شود این همان روحی است که وقتی مسلمانان طبق مفهوم غلبه حتی غلبه حق بر باطل حرکت کردند آن را از دست دادند.
زیرا خداوند برای حرکت فردی انسان حدود و مرزهایی را وضع کرده است،چه در عملکرد دست و زبان و چه مسأله آزادی،چه آن را تنگ در نظر بگیریم و چه گسترده، پس آزادی همان عدالت است و بردگی همان ظلم و ستم."