چکیده:
استان کرمانشاه از نقطهنظر باستانشناختی یکی از مهمترین حوزههای فرهنگی شناخته شده در ایران است که سهم چشمگیری در تحول تاریخ و فرهنگ کوهستان زاگرس و غرب ایران داشته است.تمامی مراحل و ادوار زندگی انسان از عهد پارینه- سنگی تا دورههای پیش از تاریخ،تاریخی و سپس در دوران اسلامی،سیر تحول خویش را در این محدوده طی کرده است،بطوری که آثار به دست آمده از غارهای شکارچیان خر،پناهگاه سنگی و رواسی،محوطههای باستانی گاکیه،سراب،گنج دره، آسیاب،سهگابی،گودین،چغاگاوانه و بسیاری از محوطههای دیگر شواهدی هستند بر این مدعا.علیرغم انجام مطالعات،کاوشها و بررسیهای منظم و فراگیر باستان- شناختی در زاگرس مرکزی و استان کرمانشاه و با گذشت بیش از یک قرن از انجام اینگونه فعالیتها،شهرستان سنقر با حدود 2320 کیلومتر مربع مساحت از معدود مناطق این حوزهء فرهنگی مهم است که کماکان ناشناخته باقیمانده است.با این وجود،مدراک و شواهد ارزندهای از بررسی مقدماتی این منطقه توسط نگارندگان گردآوری شده که بنابر ترتیب و توالی دورههای پیش از تاریخی تعبیر و تفسیر شده- اند.این شواهد،حاکی از آن است که این منطقه با محوطههای پیش از تاریخی مهمی چون تپه خدائی،تپه شیخ جلیل،تپه آب ناز،تپه کلگاه زمان،تپه علی بیگ،تپه قبرستان و...دارای اهمیت زیادی در توسعهء نهادهای فرهنگی و اجتماعی منطقه کرمانشاه میباشد.این مقاله با مطالعهء دادههای حاصل از بررسی شهرستان سنقر،در اولین گام به معرفی دورههای فرهنگی این شهرستان و تداوم و انقطاع آنها پرداخته و در گام بعدی الگوی استقرارهای پیش از تاریخی،تاریخی و اسلامی منطقه را به بحث گذاشته است.
خلاصه ماشینی:
کار خود را با اهداف زیر آغاز کند:2 1-شناسایی و ثبت محوطههای باستانی و آثار تاریخی از آغاز دورهء نوسنگی تا پایان سدههای متأخّر اسلامی(دورهء قاجار)؛3 2-تدوین نقشهء باستانشناسی منطقه که در آن پراکندگی،اندازه و وسعت تمام محوطهها را باتوجه به گستردگی استقرارهای هردوره نشان دهد؛ 3-تعیین نقش منابع زیستمحیطی منطقه در روند شکلگیری محوطههای باستانی آن.
بعد از جمعبندی و تدوین اطّلاعات به- دست آمدهء سفالی و تجزیه و تحلیل آنها و مقایسهء نمونهها با موارد مشابه در محوطه های دیگر،میتوان طبقهبندی زیر را برای آثار ارائه داد: دورههای پیش از تاریخی: مس و سنگ قدیم (Chgalcolithic) شهنآباد(گودین :(XI از این دوره McDonald and Levin:1977) (1979 که مصادف با ظهور ظروف موسوم به ẓJẒ در کرمانشاه است تنها دو محوطه (محوطههای 94 و 18)شناسائی شده است.
مس و سنگ میانی: دالما(گودین :(X از این دوره که در لایههای 05-36 کارگاه XYZ گودین (Young and Woiss:1979 pp,11-207) و بخش تحتانی بقایای تپّه B سه گابی (Young and Levin:1974) و به وسیلهء گونههای سفالی غیرمعمول؛منقوش دالما و ظروف دالمای فشرده شناسائی شده(شکل 4:81-1)،نیز تنها سه محوطه (محوطههای 94،36 و 18)شناسایی و ثبت شده است.
(Young:1969 برنز قدیم :(Early Bronze Age) گودین IV (یانیک):دادههای مربوط به این فرهنگ(شکل 4؛52-91)در 9 محوطه شناسایی شده است تا یک فرهنگ کامل و علل ایجاد آن را که احتمالا استیلای اقوام بیگانه در منطقه است،نشان دهد.
(Young:1969 برنز میانی و جدید: گودین :III 7 محوطه در سنقر دارای آثار مربوط به این دوره بودند(شکل 5 و جدول 2).