چکیده:
مقاله حاضر مبین گزارش شمس الدین بیگ (سفیر عثمانی) از تحولات مشروطه خواهی در ایران است. وی به مدت سیزده سال (1326-1313 هـ.ق.) مقام سفارت کبرای دولت عثمانی را در ایران داشته و هم چنین به مدت چند سال، برخوردار از مقام «مقدمه السفرا» بوده است. همین موضوع، نشان دهنده جایگاه بالای او در نزد سفرای کشورهای دیگر و دستگاه حاکمه قاجاری می باشد. او در این گزارش در مقام شاهد و ناظری بیرونی، تحلیل و برداشت خود از تحولات و جریان های مشروطه خواهی را برای دولت متبوع خود (عثمانی) ارایه نموده است. اهمیت گزارش حاضر در این است که موضع رسمی دولت عثمانی - از زبان یکی از کارگزاران با تجربه و فهیم آن - در قبال نهضت مشروطه ایران، اقدامات دول اروپایی به ویژه انگلیس و روسیه در این زمینه و همین طور عواقب و پیامدهای احتمالی پیروزی یا شکست مشروطه خواهان آشکار می شود.
خلاصه ماشینی:
اهمّیّت گزارش حاضر در این است که موضع رسمی دولت عثمانی-از زبان یکی از کارگزاران با تجربه و فهیم آن-در قبال نهضت مشروطهء ایران،اقدامات دول اروپایی بهویژه انگلیس و روسیه در این زمینه و همینطور عواقب و پیامدهای احتمالی پیروزی یا شکست مشروطه خواهان آشکار میشود.
این موضوع هم در روح گزارش او[به رغم اینکه مخاطب گزارش،سلطانی ضد مشروطه است]نمود دارد و هم اینکه اساسا علت عزل او گزارشهایی بوده است که مخالفان او به سلطان عبد الحمید میدادند؛مبنی بر اقداماتی که شمس الدّین در تهران در حمایت از مشروطهخواهان انجام داده و به نوعی در مقابل حکومت مطلقهء ناصری و مظفّری قرار گرفته است.
در این میان،شاه فعلی در ماه شوال گذشته یکی از ارباب جراید(7)-که دارای منصب سرکشیکچی و یا رئیس گروه محافظان شاه سابق بود-به نام امیر بهادر جنگ(8)را که به ناحق از سوی شاه عزل شده بود،دوباره به مقام محافظ خود منصوب میکند.
نمیدانم اقداماتی که دربارهء آثار منفی سفک دماء در نزد شاه انجام داده بودم،در او اثر گذاشته بود یا خیر،امّا این را میدانم که اگر شاه از قوّهء کافیه برای از میان برداشتن مجلس و طرفداران آن برخوردار بود،به هیچ نصیحتی گوش نمیکرد و بدون تردید بر قصد و هدف خود در سرکوبی آنان جامهء عمل میپوشاند.
شمس الدین بیگ در مقام شاهد و ناظری بیرونی،تحلیل و برداشت خود از تحولات و جریانهای مشروطهخواهی را برای دولت مستبد خود ارائه کرده است و از زبان یکی از کارگزاران باتجربه و فهیم در قبال نهضت مشروطه ایران،اقدامات دول اروپایی بهویژه انگلیس و روسیه در این زمینه و همینطور عواقب و پیامدهای احتمالی پیروزی یا شکست مشروطهخواهان آشکار شده است.