چکیده:
رابطه وجود و ماهیت یکی از مسائل مهم وجودشناختی در اندیشه فلسفی معاصر به شمار میآید. آیتالله مصباح یزدی، استاد فیاضی و استاد عبودیت، از فیلسوفان صدرایی معاصر هستند که هریک در این باب دیدگاهی ویژه دارند. براساس دیدگاه استاد فیاضی، ماهیت، متن وجود است. استاد عبودیت معتقد است که ماهیت، تصور وجود است و آیتالله مصباح یزدی ماهیت را حد وجود میداند. پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی به تبیین، مقایسه و بررسی سه دیدگاه مزبور پرداخته و به این نتیجه دست یافته که ماهیت صرفا حد وجود است، نه متن وجود. ازاینروست که میتوان ماهیت را تصور یا خیال وجود هم دانست. براساس دیدگاه برگزیده، اعتباریت ماهیت مستلزم عدم صدق ماهیت بر واقعیت خارجی نیست. توجه به تمایز میان حقیقت فلسفی و ادبی، نشاندهندة برتری دیدگاه آیتالله مصباح یزدی بر دیدگاههای رقیب در مسئلة رابطه وجود و ماهیت است.
خلاصه ماشینی:
انديشمندان در علوم عقلي درباره وجود از دو حيث بحث ميکنند: الف) «مصداق وجود» که همان واقعيت عيني است و با علم حضوري درک ميشود و از يقينيترين موارد آن، ميتوان به واقعيت خود انسان و حالتهايش اشاره کرد؛ ب) «مفهوم وجود» که داراي ويژگيهاي زير است: اولاً بديهي است؛ زيرا ذهن انسان قبل از اينکه با پديدههاي رواني مثل ترس، شادي و غم آشنا شود با حقيقت وجودي که آن امور از مصاديق آناند، آشنا بوده است.
بدينصورت مسئله اينگونه آغاز ميشود که قائلان به اصالت ماهيت، براي حل مشکل انطباق ذهن و عين سراغ ماهيت رفتند؛ زيرا ماهيت دو موطن دارد و به اصطلاح، لابشرط است، اما وجود يک موطن دارد؛ در نتيجه معتقد شدند که ماهيت اصيل است؛ زيرا با توجه به لابشرط بودنش، عامل اتحاد و هوهويت بين ذهن و عين است و اصلاً شناخت به واسطه همين حاصل ميشود و اگر ماهيت موجود نبود، حکايت معنا نمییافت.
پس در منشأ رابطه وجود و ماهيت ميتوان به اين نتيجه رسيد که بحث بر سر مفاهيم ماهوي است و اشکال انطباق وجود ذهني نيز تنها در حوزة همين مفاهيم مطرح ميشود که از کجا معلوم اين مفهومي که در ذهن است با خارج مطابقت داشته باشد؟!
تفسير دوم: تفسير تصور در اين نگاه، ماهيت به انعکاس ذهني و ظهور عقلي وجودهاي محدود تفسير شده و اصالت به معنای موجود شدن و متحقق شدن است، يعني آنچه در خارج تحقق دارد وجود است.