چکیده:
همانطور که خداوند متعال، در قرآن، اجر مؤمنان حقیقی را بهشت و نعمتهای آن معرفی میکند، در برخی دیگر از آیات نیز به آنان وعده رسیدن به «فلاح» میدهد؛ البته رسیدن به فلاح، اقتضائات و شرایطی دارد که تا همه آنها محقق نشود، تصور رستگارشدن را نیز نباید داشت. بر اساس تحقیق حاضر که به روش توصیفی- تحلیلی و کتابخانهای نگاشته شده، فلاح یک اصل و اقتضاء پایهای دارد که عبارت است از ایمان به: غیب؛ خدا؛ نبوت؛ کتب آسمانی، ملائکه؛ امامت و معاد. بنابراین، کافران بهرهای از فلاح نخواهد برد. افزون بر ایمان به این امور، انجام وظایف عبادی، ترک محرمات، تقوا، جهاد، ثبات قدم در میدان نبرد، ذکر خداوند، صابربودن، توبه، وفای به عهد، پرهیز از ربا و پرداخت زکات و... نیز بهعنوان شرایط و رفتارهای لازم برای رسیدن به فلاح مطرح میشوند. بر این اساس، چنانچه تمامی این موارد، در فردی محقق شود، فلاح نیز در حقِ او تحقق خواهد یافت؛ لذا غیر از کافران، آن دسته از مؤمنان نیز که تنها برخی از وظایف عبادی خویش را انجام میدهند و نسبت به محرمات، اجتناب لازم را ندارند، رستگار نخواهند بود. با اینحال، نفی فلاح از آنها بهمعنای نفی بهشتیبودن نیست؛ زیرا بهدلیل ایمان و انجام پارهای از اعمال نیک، چه بسا آنان نیز در جرگه بهشتیان وارد شوند.
خلاصه ماشینی:
اصولاً غرض الهی از این دو آیه، بیان همین مسئله است، زیرا مخاطب آیه مؤمنانند؛ یعنی کسانی که ولایت خدا و رسول را قبول دارند، بهویژه بعد از صدور آیات شریفه «اللَّهُ وَلِيُّ الَّذينَ آمَنُوا» (بقره:257) و «النَّبِيُّ أَوْلي بِالْمُؤْمِنينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ» (احزاب:6)؛ امّا ولایت امیرالمؤمنین برای تمام مؤمنان واضح نبود؛ پس مقصود این آیه، همان ولایت علی(علیه السّلام) است.
بایستههای رفتاری مؤثر در دستیابی به فلاح هرچند همنشینی فلاح با ایمان، در آیات ناظر بر عوامل موثر در فلاح، بیانگر این است که رستگاری، مختصّ مؤمنان است؛ اما باید توجه داشت که ایمان صرف، محقق فلاح نیست؛ بلکه ایمان، باید همراه با عمل باشد.
(مائده:35) در این آیه، بعد از امر به تقوای الهی و ابتغاء وسیله، عامل مؤثرِ دیگری در راستای رسیدن به فلاح معرفي میگردد و میفرماید: «جَاهِدُوا فِي سَبِيلِهِ» اینکه در اینجا، جهاد را بهطور مطلق و بدون قید آورده، دلالت بر این دارد که منظور از این جهاد، همه انواع جهاد؛ یعنی جهاد با نفس، جهاد با جان و جهاد با مال است و در غیر این صورت، آن را مقید به یکی از آنها میساخت.
در تفسیر نمونه بیان شده که مستفاد از ذکر در این آیه، معنای عام آن است (مکارم شیرازی و دیگران، 1374، ج7، ص195)؛ اما از دیدگاه صاحب تفسیر مجمع البیان، مقصود از آن، یاریخواستن از خدا برای پیروزی است (طبرسی، 1360، ج10، ص231).