چکیده:
وصیت به وقف به عنوان یکی از انواع وصایا و تصرفات حقوقی معلق بر فوت فرد، مورد توجه فقها و حقوقدانان بوده است. اما ماهیت این نوع وصیت همواره مورد اختلافنظر بوده و آن را منطبق با هیچ یک از وصایای عهدی و تملیکی نمیدانند، بلکه معتقدند چون در نتیجۀ وصیت به وقف، فکّ ملکیت نسبت به مال موصی رخ میدهد، این نوع وصیت ذیل قسم سومی از وصایا یعنی وصیت به فکّالملک و در عرضِ وصایایی همچون وصیت به عِتق و ابراء جای میگیرد. لیکن با ملاحظۀ مقررات کنونیِ دو نظام حقوقی ایران و مصر درمییابیم که وصیت به وقف از مصادیق وصیت تملیکی محسوب میشود. به موجب این نوع از وصیت، وقف مال به صِرف انشاء وصیت و بدون نیاز به انشاء مستقل از سوی موصیله یا موصیلهم محقق میگردد. با توجه به شناسایی شخصیت حقوقی برای موقوفه در حقوق ایران و مصر که از نتایج آن، دارایی مستقل، اهلیت تملک و دارا شدن حق و تکلیف برای شخص حقوقی است، عین مال به محض فوت موصی از مالکیت وی خارج شده و به شخص حقوقیِ موقوفه تملیک میگردد. بنابراین وصیت به وقف، به اعتبار تملیک عین مال موصی به شخص حقوقی موقوفه، وصیت تملیکی به شمار میرود.
A will for waqf (Arabic: الوقف endowment of property) as one of the “wills” and legal acts which has been suspended to the death of a person has been paid attention to by the jurists and law scholars. But the nature of such will has been constantly disputed and they do not believe that there is no reconciliation between it and the wills of promissory (ahdi) and transfer of ownership (tamliki) but they think that because in the case of “a will” for waqf, transferring of ownership in relation to the testator’s property is occurred this category of “will” is placed under the third category i.e. a will for disposing off the property and besides “wills” such as a will for manumission (freeing slaves or a release from slavery) and ibra' (Arabic: ابراء waiver on the right of claim). But observing the present regulations in the two legal systems of Iran and Egypt, a will for waqf is counted as one of the instances of tamiliki wills. According to this type of will waqf for a property is enforceable just in the case of creation (making) of a will and without the need for an independent creation by the legatee (Arabic: موصی له al-musa lahu) or legatees. In respect of being the legal entity in waqf assets (Arabic: موقوفه) in Iranian and Egyptian legal systems resulting independent assets, competence and the capacity of rights and duties for legal persons, as just the death of the legatee the asset itself extracts from his possessing -owning property- and transfer to the possessing of the legal person of waqf assets; therefore, a will for waqf with regard of transfer of ownership of testator’s property to the legal person of waqf assets is counted of a will of the transfer of ownership (tamliki).
خلاصه ماشینی:
لذا از جمله مسائلی که در خصوص وصیت به وقف قابل طرح است، کشف ماهیت وصیت به وقف است؛ چرا که در قانون مدنی نیز در باب وصیت، به بررسی احکام این قسم از وصیت به طور خاص پرداخته نشده است و در دکترین حقوقی نیز علمای حقوق در هنگام بررسی آن به عنوان یکی از اقسام وصیت، صرفاً به این مسئله پرداختهاند که وصیت به وقف، ذیل کدام یک از انواع وصیت یعنی وصیت تملیکی و وصیت عهدی جای میگیرد و اغلب به نتیجه و رویکرد مشخص و واحدی نیز دست نیافتهاند؛ در حالی که شناخت ماهیت یک پدیدۀ حقوقی، نقش مهمی در شناخت احکام آن دارد.
اما به عقیدۀ بسیاری از فقها در صورتی که از چنین عبارتی وصیت به وقف فهمیده شود، قصد انشاء فرد متوفی محمول بر وصیت به وقف خواهد بود و لذا عمل به مفاد این وصیت واجب است و مال پس از فوتِ فرد وقف میگردد؛ چرا که تصرفات حقوقی معلق بر فوت، وصیت محسوب میشود، در نتیجه قول متوفی نیز حمل بر وصیت میشود؛ چرا که اصل بر صحت است (حسینی عمیدی، 1416: 2/131؛ طباطبایی حکیم، 1400: 2/244؛ مغنیه، 1386: 592؛ تبریزی، 1385: 1/284).
اما در حقوق مصر با توجه به اینکه قانونگذار این کشور در ماده 9 قانون شماره 48 مصوب سال 1964 دربارۀ وقف، قبول وقف را جز در برخی موارد، شرط ندانسته است، باید گفت که وصیت به وقف بر اساس قاعدۀ مذکور اصولاً ایقاع محسوب میشود، مگر در وصیت به وقف به سود اشخاص حقوقی که دارای نمایندۀ قانونی باشند که عقد به شمار میآید.