چکیده:
روانشناسی شناختی یکی از شاخههای مهم روانشناسی است که در آن به مفاهیم مهم مرتبط به ادراک، زبان، فهم و چگونگی پردازش اطلاعات میپردازد. از آنجا که ملاصدرا اندیشمندی است که نظرات بسیاری درباره انسان داشته است، بنابراین میتوان به استخراج آراء وی در حوزههای مختلف روانشناسی پرداخت.
در این راستا، این نوشتار به مسئله تخیل به عنوان یکی از مفاهیم مهم در روانشناسی شناختی پرداخته و نشان داده است که مفاهیم حس مشترک، خیال، واهمه، حافظه، متصرفه، متخیله و متفکره، در دستگاه ادراکی تخیل جای میگیرد و سازوکار هر یک را تعیین کرده است.
Cognitive psychology is one of the important branches of psychology in which it deals with important concepts related to perception, language, comprehension and how information is processed. Since Mulla Sadra is a thinker who has had many opinions about man; therefore, it is possible to extract his views in various fields of psychology. In this regard, this article deals with the issue of imagination as one of the important concepts in cognitive psychology and has shown that the concepts of common sense (sensus communis), imagination, fear, memory, modifying (faculty of disposal), imaginative (faculty of imagination) and cogitative faculty places in the perceptual system of imagination and determines the mechanism of each.
خلاصه ماشینی:
البته لازم به ذکر است که هیچ انسانی به ادراک عقلانی صرف در این دنیا دست پیدا نخواهد کرد، اما از آنجا که مراتب ادراک عقلی هم دارای تشکیک است، برخی به بعضی از زمینههای آن در عالم ماده دست پیدا میکنند و موفق به درک کلیات (مشاهده ذوات نوری از دور) میشوند (همان: 1/289)؛ اما به دلیل حضور در عالم ماده نمیتوانند مدرَکات موجود در عالم عقل را به طور واضح مشاهده کنند و به علت همین ناتوانی و ضعف در مشاهده این ذوات و عدم توانایی نزدیک شدن به این موجودات عالیرتبه، به مشاهده دور از آنها بسنده میکنند و در نتیجه نوعی ابهام و در نتیجه اشتراک و کلیت در نفس آنها حاصل میشود که اگر نفس در ادراک کلیات در حالت تعلق به ماده نبود، تمام این امور را به صورت جزئی مشاهده میکرد (همان) و این معنای کلیِ مورد نظر ملاصدراست که در واقع هیچ مصداقی در عالم ماده و جهان ندارد و درک کلیات قابل صدق بر کثیرین، چیزی است که متعلق به مرتبهای دیگر از ادراک یعنی ادراک تخیلی است که در ادامه بحث، به تبیین آن پرداخته خواهد شد.
توجه به این نکته جالب است که روانشناسان نیز مثالهایی را که ملاصدرا به حس مشترک مرتبط میکند، فراورده ادراک حسی و عقلی نمیدانند، بلکه آن را به بعد خیال و تصویرسازی مرتبط میسازند؛ مثلاً روانشناسی مثالهای ملاصدرا را درباره حس مشترک مانند چیزهایی که انسان در خواب میبیند یا مشاهداتی که انسانهای وحشتزده به خارج از خود نسبت میدهند، در حالی که مصداقی بیرون از ذهن آنها ندارند (همان: 8/210)، تصویرپردازیهای نافعال مینامد؛ یعنی تصاویری که ذهن بدون اینکه نقش ارادی در ایجاد آنها داشته باشد، آنها را دریافت میکند (رونن، 1393: 125).