چکیده:
یکی از دشواریهایی که دانشمندان اسلامی در فهم آیات قرآن کریم با آن مواجه هستند، تعیین مرجع ضمایری است که در آیات مختلف بهکار رفته است. آیه 124 سوره نحل ازجمله آیاتی است که مربوط به «اصحاب سبت» بوده و ضمیر «هاء» در عبارت «اختلفوا فیه» به مورد اختلاف آنها اشاره میکند. با این وجود اختلافنظر درباره مرجع این ضمیر منجر به اختلاف در تفاسیر گردیده است.
مقاله حاضر با روش توصیفی- تحلیلی، به بررسی و تحلیل نظرات مشهور و غیرمشهور در این زمینه پرداخته است. نگارندگان ضمن رد دیدگاه مشهور، بر این عقیدهاند که اگرچه همچون دیدگاه غیر مشهور مرجع این ضمیر «ملۀ ابراهیم» در آیه ماقبل است، ولی برخلاف استدلال قائل این دیدگاه، آیه مورد بحث تکمیلکننده دیگر آیات مربوط به داستان اصحاب سبت بوده و از آن فهمیده میشود که علت تشریع حکم تشدیدی تحریم صید در روز شنبه، اختلاف آنان در دین توحیدی و ابراهیمی موسی (ع) بوده است.
خلاصه ماشینی:
آيه «إنما جعل السبت علي الذين اختلفوا فيه وإن ربک ليحکم بينهم يوم القيامة فيما کانوا فيه يختلفون » (نحل : ١٢٤) ازجمله آيات مربوط به داستان اصحاب سبت است که به «اختلاف » دسته اي از بنياسرائيل اشاره ميکند که با توجه به آياتي چند از قرآن کريم (به عنوان مثال بقره : ٦٧، نساء: ١٥٤، اعراف : ١٦٣)، از فرمان الهي مبني بر تحريم صيد در «سبت » يا روز شنبه ، عدول نموده و در نتيجه ، به لعن و مسخ الهي دچار شدند.
چالش اول : مخالفت با سياق آيه آيه مورد بحث از دو بخش تشکيل شده و نظر به اهميت «مورد اختلاف » اصحاب سبت است که علاوه بر بخش اول ، اين مسأله بار ديگر در قسمت دوم آيه نيز تکرار شده و خداوند به صورت تهديدآميز و مؤکد، به حکم درباره آن در قيامت وعده ميدهد: «وإن ربک ليحکم بينهم يوم القيامة فيما کانوا فيه يختلفون » (نحل : ١٢٤) بنابراين ، پذيرش اينکه اختلاف نظر در مورد تعظيم روز شنبه يا تحريم صيد، آن قدر بااهميت بوده است که آيه با اين همه تأکيد، حکم در مورد آن را، چنان که برخي مفسران پنداشته اند (شحاته ، ١٤٢١: ٢٧٣٩/٧؛ خسرواني، ١٣٩٠: ٢٣١/٥؛ بروجردي، ١٣٦٦: ٧٤/٤؛ شاه عبدالعظيمي، ١٣٦٣: ٣٠٨/٧؛ مغنيه ، ١٣٧٨: ٨٧٦/٤؛ فخررازي، ١٤٢٠: ٢٨٥/٢٠؛ بيضاوي، ١٤١٨: ٢٤٥/٣؛ محلي، ١٤١٦: ٢٨٤؛ کاشاني، بيتا: ٢٣٢/٥؛ اشکوري، ١٣٧٣: ٧٦٨/٢؛ شبر، ١٤١٠: ٢٧٨؛ آلوسي، ١٤١٥: ٤٨٦/٧؛ زمخشري، ١٤٠٧: ٦٤٤/٢؛ حقيبرسوي، بيتا: ٩٤/٥)، به قيامت ارجاع ميدهد تا به اين ترتيب ، هر گروه ثواب و عقابي را که مستحق آن هستند، ببينند، مشکل مينمايد.