چکیده:
مرکز علمی و فرهنگی «ربع رشیدی» بزرگترین مجموعۀ موقوفی، علمی، فرهنگی و آموزشی عصر ایلخانی بوده(653-736 هـ) که توسط خواجه رشیدالدین فضلالله همدانی وزیر، دانشمند و مورخ بزرگ ایلخانان(648-718 هـ.ق) تاسیس شده است. دستاوردهای این مرکز در عرصههای مختلف و جایگاه قابل ملاحظۀ آن در تاریخ علم ایران و اسلام، مطالعه و بررسی شیوۀ اداری و چگونگی فعالیتهای علمی و آموزشی این مجموعه را ضرورت میبخشد. در این پژوهش با رویکرد توصیفی–تحلیلی، در ابتدا از شیوۀ مدیریت ربع رشیدی بحث میشود و در ادامه نظام آموزشی این مجموعه، بررسی و پیامدهای حاصل از آن تشریح خواهد شد.
نتایج این پژوهش نشان میدهد که مرکز علمی و فرهنگی ربع رشیدی با مدیریت شخصیتی علمی و بهرهمندی از پشتوانۀ مالی مشخص و مستقل از دربار بسیاری از کارکردهای مراکز علمی و آموزشی نوین را متناسب با امکانات عصر دارا بوده است. از این میان میتوان به مواردی همچون گزینش اساتید بر اساس تواناییهای علمی و صلاحیتهای اخلاقی، بهرهگیری از اساتید توانمند سایر ملل، فرصت مطالعاتی، پرداخت کمک هزینۀ تحصیلی و جز آن اشاره نمود.
Rab’-i- Rashidi " Scientific and Cultural Center is the largest endowment, scientific, cultural and educational complex of the Ilkhanate era (637-753 Ah), which was established by Khajeh Rashid al-Din Fazlullah Hamedani, minister, scientist and great historian of the patriarchy (617-747 Ah). The achievements of this center in various fields and its considerable place in the history of science in Iran and Islam necessitate the study and study of the administrative method and the manner of scientific and educational activities of this collection. In this research, with a descriptive-analytical approach, first the management method of " Rab’-i- Rashidi " is discussed and then the educational system of this collection will be reviewed and the consequences will be explained.
The results of this study show that " Rab’-i- Rashidi " Scientific and Cultural Center with the management of scientific personality and benefiting from specific financial support and independent of the government has had many functions of modern scientific and educational centers in accordance with the facilities of the era. These include the selection of professors based on scientific abilities and moral competencies, the use of capable professors from other nations, study opportunities, payment of scholarships and more.
خلاصه ماشینی:
آنچنان که از متن وقف نامۀ رشيدي، مکاتبات رشيدي و ساير منابع تاريخي عصر ايلخاني برميآيد، اين شهرچه ، در واقع يک دانشگاه و مرکز علمي بين المللي با تأسيسات آموزشي مختلف نظير بيت التعليم ، مدارس عالي، دارالشفا، خانقاه و بيت الکتب به همراه تأسيسات جانبي متنوع شامل ٢٤ کاروان سراي رفيع ، ١٥٠٠حجره ، ٣٠٠٠٠ خانه ، چندين گرمابه ، باغات و بوستان ها، کارخانه پارچه بافي، کاغذسازي، رنگ رزخانه ، دارالضرب و غير آن بوده است و در آن علاوه بر دانشجويان ايراني ٦٠٠٠ طالب علم از ديگر ممالک جهان با برخورداري از تمام امکانات رفاهي به تحصيل اشتغال داشتند(ر.
آنچه بر اهميت وجايگاه علمي رشيدالدين در تاريخ علم و فرهنگ ايران و اسلام افزوده است علاوه بر تحقيقات و تأليفات متنوع و گسترده در شاخه هاي مختلف علوم و اشاعه علوم شرقي در تمدن اسلامي، اهتمام ويژٔە وي در اکرام و احترام اهالي علم و دانش و مهيا نمودن بستر تحقيق و تحصيل براي آنان و حمايت از دانشمندان داخل و خارج از قلمرو ايلخاني و بازسازي بناها و انشاي عمارات و احداث مراکز علمي و آموزشي با استفاده از درآمد اوقاف در جاي جاي ايران عصر ايلخانان ، نظير تبريز، بغداد، سلطانيه ، مراغه ، همدان ، يزد، بسطام ، شيراز، بصره ، هرات ، موصل ، ارزنجان و جز آن پس از ويرانگريهاي مغول ميباشد(رک:همداني، ١٣٥٦: ١٩٤٥).