چکیده:
ملاصدرا به عنوان موسس حکمت متعالیه در بسیاری از آراء خود دارای نوآوری است که این نوآوریها وجه تمایز و برتری این مکتب فلسفی نسبت به مکاتب گذشته است. وی، به تبع نوآوریهای مبنایی خود، به تقریر جدیدی از برهان صدیقین نیز دست یافته است. وجه امتیاز تقریر صدرا بر تقریرهای ابنسینا و سهروردی در ابتنای این تقریر بر مبانی خاص صدرایی چون اصالت وجود، تشکیک وجود، بساطت وجود و امکان فقری نهفته است. همچنین این نوآوریها در تقریرهای پیروان مکتب صدرایی نیز به چشم میخورد که نقطة اوج آنها در تقریر علامه طباطبایی و تقریری است که استاد جوادی آملی از تقریر علامه به دست میدهد. نوآوری ایشان اولا در تعیین دقیق محل نزاع برهان است که بر اساس آن محل نزاع، حیثیّت اطلاقی حقیقت وجود است و نیز در تبیین صحیح مدعای برهان است مبنی بر اینکه گزارة «حقیقت وجود ضرورت (ازلی) دارد» یک گزارة بدیهی اولی است. بنابراین مسالة اصلی چنین است: «نوآوریهای ملاصدرا و حکمای صدرایی در برهان صدیقین چیست؟» هدف از این پژوهش آن است که با تبیین صحیح دو تقریر علامه طباطبایی و استاد جوادی آملی بتواند از اشکالات وارده بر تقریرهای برهان صدیقین بکاهد.
خلاصه ماشینی:
وی دربارة تقریر سهروردی چنین میگوید: اگر مقصود وی از «ماهیت نور» که حقیقتی بسیط و دارای کمال و نقص است، حقیقت وجود باشد، نظر وی درست است؛ یعنی این برهان، برهان صدیقین خواهد بود، هرچند که به جای حقیقت وجود، تعبیر به «نور» شده است.
7. تقریر میرزا مهدی آشتیانی و نقد آن میرزای آشتیانی که خود از بزرگان حکمای مکتب صدرایی است، تقریری از برهان صدیقین ارائه نموده است که بیشتر جنبة اشراقی دارد و مفاهیم حکمت اشراق در آن به چشم میخورد: «بدان که در نظر اساتین حکما و متألّهین، مصداق هر حقیقتی و فردِ هر مفهوم و منطبق هر طبیعتی در مصداقیّت آن مفهوم و حمل آن طبیعت بر حسب احتمال، مطابق با وجود و امکان موافق با وقوع از سه قسم خارج نبوده و از سه احتمال بیرون نیست؛ اول آنکه در انتزاع آن مفهوم و مصداقیّت آن طبیعت، از کافّة جهات و اعتبارات مستغنی و از قاطبة حیثیّات و اضافات بینیاز بوده و با عزل نظر از جمیع ضمایم عقلیّة و خارجیّة و حیثیّات تقییدیّه و تعلیلیّة و سلبیّة و ایجابیّة و بدون کلیّة وسایط ثبوتیّة و عروضیّة، آن مفهوم از ذات آن فرد انتزاع میشود و حمل آن مفهوم و صدق آن طبیعت بر چنین مصداقی، بر آن تقدیر، به ضرورت ازلیّة سرمدیّة میباشد، همچون صدق وجود و موجود و نور و منوّر و وجوب و واجب و غیر آنها از صفات جمالیّة و نعوت کمالیّة بر ذات قدّوسی آیات حضرت نورالأنوار و مبدأ المبادی و واجب الوجود بالذّات که ذات مقدّسش بر حسب کنه حقیقت...