چکیده:
یارسان آیینی بنیان نهاده شده توسط سلطان صحاک برزنجهای در سدۀ 8 ق است که پیروان آن را میتوان در بخشهایی از کرمانشاه، کردستان، همدان، لرستان، آذربایجان، مازندران و عراق یافت. این کیش باورها و آیینهای ویژهای دارد که در عین برخی شباهتها، آن را از دیگر سنتهای دینی متمایز میکند. اسطورههای مربوط به خداشناسی، آفرینش و انسانشناسی یارسان را میتوان آیینۀ تمامنمای باورهای کلی این آیین در مورد خدا، جهان و انسان دانست و مفاهیمی همچون ذات، تجلّی، دونادون را در آنها جست. بر اساس این اسطورهها، خداوند در عین یگانگی، پیوندی نزدیک و ناگسستنی با فرشتگان و انسان دارد که وجود آموزهی دون به دون و ظهور ذاتها را در این آیین توجیه میکند. از سوی دیگر، خداوند با کمک فرشتگان به آفرینش جهان میپردازد که نه تنها پیوند میان خداوند و جهان را روشن میکند، بلکه چگونگی پیدایش برخی باورها و مناسک یارسان همچون نیایش، قربانی و نواختن تنبور را نیز توضیح میدهد. برخی اسطورههای یارسان آمیختهای از اسطورههای دینی پیش از خود هستند و برخی دیگر ویژهی این آیین، و از این نقطه نظر بدیعاند. بررسی چیستی این اساطیر و جایگاه آنها در باور یارسان با توجه به فراوانی کتب مقدّس این آیین موسوم به دفترهای کلام، و وجود پارهای اختلاف نظرها در میان برخی بزرگان و پژوهشگران یارسان، میتواند ما را به شناخت عمیقتر باورها و پیوند آنها با مناسک این آیین رهنمون کند. در این نوشتار آموزههایی همچون خداشناسی، جهانشناسی، فرشتهشناسی و انسانشناسی با تأکید بر اسطورههای مربوط به آنها بررسی میشود.
Soltan Sahak has founded Yarsan (Ahl-i haq) in 14th century C.E. and Yarsan’s followers have expanded in parts of Kermanshah, Kurdestan, Hamedan, Lurestan, Azarbaijan, Mazandaran and Iraq. There are both theoretical and practical elements in Yarsani tradition which are reflected in its rich mythology so one can trace Yarsani theology, cosmology and anthropology in their myths. According to these myths, although God is transcendent, He has a close connection with men and angels. This ideas justifies their belief in God's incarnations (dunadun). God with the aid of angels creates the world and this idea on the one hand clarifies the relationship between God and angles and, on the other hand, is a source for several Yarsani rituals such as Tanbour-playing and their cult of sacrifice. Some of Yarsani myths have their roots in more ancient myths. However, by studying Yarsani myths one can acquire a deeper understanding about their beliefs and rituals. This article tries to survey Yarsani theology, cosmology, angelology and anthropology according to their myths.
خلاصه ماشینی:
به اين موضوع يعني لامکان بودن خداوند در متون ديني يارسان اشارات زيادي شده است که به عنوان نمونه به کلام زير ميتوان اشاره کرد: ياران جشن بين سرانجام قال ازل جشن بين ببابست جم ، جهان کيش بين بيشتر نساختن تنها وش بين نه بحر بي نه بر نه ارض نه سما نه آو بي نه آتش نه خاک نه باد نه سال بي نه ماه نه فصل چار رنگ نه برز نه تزم نه ايز نه مکان نه بيضه در بي نه بحر همان اوسا جاي مقام ماواش از کويي گوشه گاي لانشان نه کام بسويي ترجمه : ياران چه بوده ؟ سرانجام اين قيل و قال در ازل چه بوده ؟ در ميثاق جم کي دنيا وجود داشت ، هيچ چيز خلق نشده بود تنها خودش بود.
٢ با توجه به اين روايت ميتوان بحر محيط و درياي اوليه را با آشفتگي اوليۀ موجود در برخي از اسطوره هاي ديني هم چون اديان ابتدايي قابل تطبيق دانست که در دفاتر کلامي هم چون ديوان حضرت شيخ امير و ديوان حضرت خان الماس لرستاني با اين مضمون به آن اشاره شده است : آن زمان که هيچ چيزي و افلاک نبود، نه عرش و نه فرش جهان دريا بود، مولايم دري بود، در ته دريا.
بديهي است که روايات بسيار ديگري در مورد چگونگي پيدايش ، زيست و تهي کردن قالب انسان هاي ذات ميهمان وجود دارد که به دليل اشتراک اين روايات با برخي آموزه هاي ديني هم چون اديان ابراهيمي و سنت هاي عرفاني و هم چنين عدم اطناب کلام در اين جا از ذکر آن ها صرف نظر ميکنيم و ديگر جنبه هاي آن ها را در بخش مربوط به انسان شناسي مورد بررسي قرار ميدهيم .