چکیده:
ردیف در شعر پارسی از دیرباز تا امروز همواره در خلق موسیقی بیرونی شعر،
نقش آفرین بوده است . بسیاری از زیباترین غزل های سعدی، مولانا و حافظ غز ل ه ای
مردفند. از طریق بررسی ردیف های شعر شاعران، می توان دریافت که آنها کدام عناصر
نحوی زبان را برای تکرار در ردیف، مورد تاکید قرار می داده اند . استاد شهریار در
غزل های خود، گاهی اسم، گاهی حرف، گاهی ضمیر و گاه فعل یا صفت را به عنوان
ردیف به کار برده است . این تحقیق، ردیف های غزل شهریار را در جدول ویژه ای
طبقه بندی می کند و به بررسی نقش و کارکرد دستوری آنها در هر بیت می پردازد.
خلاصه ماشینی:
بسياري از زيباترين غزلهاي سعدي، مولانا و حافظ، داراي رديف هستند و از آنجايي كه بنياد رديف بر تكرار استوار است و تكرار، خود شالودة تأكيد بر روي يك مضمون را در انديشه شاعرتشكيل ميدهد، از طريق بررسي عنصر رديف در ميان اجزاي شعر پارسي، ميتوان مضامين تكرار شونده عضو هيئت علمي دانشگاه آزاد اسلامي واحد كرج ـ استاديار گروه زبان و ادبيات فارسي دانشكدة ادبيات در تفكر شاعر را بازيابي كرد و همچنين دريافت كه شاعر براي خلق موسيقي شعر خود و نهادن حُسن ختامي بر وزن و آهنگِ هر بيت، كدام عناصر زباني را برگزيده و از آنها چگونه بهره برده است.
در اين جدولها ميتوان بسامد واژگان رديف را از حيث نقش دستوري آنها مشاهده كرد و دريافت كه شهريار به كدام عنصر از عناصر سازندة جملات در زبان فارسي تأكيد گذارده است و كدام يك را بيش از ديگر واژهها در غزلهاي خود به عنوان رديف انتخاب كرده است.
مثلاً در غزلي از سعدي كه با اين مطلع آغاز ميشود، چنين نقشي را مشاهده ميكنيم: خوبرويانِ جفاپيشه، وفا نيز كنند به كسان درد فرستند و دوا نيز كنند در برخي ابيات اين غزل مثل اين بيتِ مَقطع، ميتوان قافيه را بر حسب ساختاري كه رديف به جمله ميبخشد، پيشبيني كرد: سعديا گر نكند ياد تو آن ماه، مَرَنج ما كه باشيم كه انديشة ما نيز كنند؟ (همان: 367) از شاعران همدورة سعدي كه او نيز مشرب صوفيانه داشته اما در سبك سخن خويش به شدت تحت تأثير سبك سخنوران قرن ششم در خراسان است، بايد از سيفالدين محمد فََرَغاني نام برد كه در كاربرد رديف در شعر خود، بر خلاف قدما و همچنين بر خلاف استاد شهريار كه عمدتاً فعل را در جايگاه رديف قرار ميداده، رديفهاي مكرّر را به وسيلة اسم ساخته است.