چکیده:
تحلیل دیدگاه های شیخ مفید در بارۀ آثار محدثان شیعه به ویژه شیخ صدوق، موضوع اصلی این مقاله است. نگارنده، با توجه به تفاوت شیوۀ کار و مخاطبان دو گروه از دانشمندان شیعی، پنج نکته برای شیوۀ محدثان بر می شمارد که آثار متکلمان و فقیهان با محدثان، از این جهات تفاوت داشته است. عمده ترین منابع مقاله، آثار شیخ مفید است.
خلاصه ماشینی:
» (مفید، الإرشاد، پیشین، ج 2، ص 349 و 350) دقت در این معانی آشکار میسازد که مفید خود را وارث محدثان و مستمدّ از همت ایشان میبیند، لیکن برای پیشبرد و ارتقای علمی شیعه، بر مواضعی تمرکز داشته که بیشتر جنبۀ کلامی و فقهی دارد تا نقل حدیث.
ما البته این دیدگاه را دربارۀ شیخ صدوق به خصوص در همین مسألۀ قضا و قدر درست نمیبینیم؛ زیرا قضا و قدر در آیات و احادیث به معانی مختلفی ذکر شده و یکی از آنها اشاره به همان معنایی دارد که مورد توجه صدوق بوده است.
» (مفید، تصحیح اعتقادات الإمامیة، ص 80 -86) شیخ مفید همین مطالب را در «المسائل السرویة» نیز ذکر کرده و در توجیه حدیث مربوط به خلقت ارواح قبل از ابدان بر فرض قبول صحت آن، مینویسد: «وأما الخبر بأنّ الله تعالى خلق الأرواح قبل الأجساد بألفی عام فهو من أخبار الآحاد...
شیخ مفید در ضمن بیان خود در توجیه معنای احادیثی که از کلام نهی کردهاند، دو معنا ذکر میکند و سپس میگوید که این توجیهات بر فرض صحت احادیث مزبور ضروری است، لیکن اگر در اِسناد آنها اشکال مُبطل یا حتی اختلالی وجود داشته باشد، بار توجیه آنها از عهدۀ ما ساقط میشود.
» (مفید، المسائل الجارودیة، ص 46 و 47) به نظر میرسد محدود کردن احادیث موجِب علم و عمل به شرایطی سختگیرانه برای تعیین حداقلهای ضروری دین و مذهب، و نسبت دادن فهم خود از متون به خدا و رسول و اهل بیت بر پایۀ دلیل محکم، امری عاقلانه است که متکلمانی چون شیخ مفید تعقیب کردهاند؛ ضمن آن که ثبت حدّاکثریِ معارف برای باز گذاشتن راه فهم بهتر از احادیث برای آیندگان، که محدثان پی گیرفتهاند، نیز اهمیت خاص خود را داشته و هر دو ضروری بودهاند.