چکیده:
مسأله این تحقیق بررسی جنبهها و پیامدهای اخلاقی تکلیف در حد وسع است. فرضیه نخست تحقیق این است که تکلیف در حد وسع شامل توصیهها و فرمانهای اخلاقی نیز میشود. فرضیه دوم نقش تکلیف در حد وسع به مثابه یک اصل راهبردی در پیشگیری از آسیبها در نظامهای اخلاقی و تربیتی است. فرضیه سوم نقش سنجشگری و روششناختی این اصل در کارآمدی و اثربخشی نظامهای اخلاقی و تربیتی و ارزیابی اخلاقی نظامهای حرفهای و نظامهای حقوقی است. تحقیق برمبنای موضع اندیشمندان شیعی در چالشهای تکلیف فوق طاقت است. دو تفسیر از وسع نزد آنان وجود دارد: وسع به معنای توان و وسع به معنای کمتر از طاقت. فرضیههای تحقیق با توجه به این دو تفسیر و با پیشفرض عدم جواز تکلیف فوق طاقت و انتفاء هرگونه تکلیف فوق طاقت به روش تحلیل منطقی ـ انتقادی بررسی میشود. هدف از تحقیق کاربست انتقادی اصل تکلیف در حد وسع در حوزههای گوناگون اخلاق کاربردی است.
The purpose of this study is to examine the ethical aspects and consequences of the feasible duty. The first hypothesis of the study is that the feasible duty also includes ethical recommendations and commands. The second hypothesis is the role of the feasible duty as a strategic principle to prevent harm in moral and educational systems. The third hypothesis is the assessing and psychological role of this principle in the efficiency and effectiveness of ethical and educational systems and the ethical evaluation of the professional systems and legal systems. The research is based on the position of Shiite scholars on the challenges of the unfeasible duty. There are two interpretations of the feasibility: feasibility in the sense of strength and feasibility in the sense of less than tolerability. The research hypotheses are examined via the logical-critical analytic method in light of these two interpretations and by the assumption of non-authorization of the unfeasible duty and the exclusion of any unfeasible duty. The purpose of the present research is to critically apply the principle of the feasible duty to a varied range of applied ethics.
خلاصه ماشینی:
ازآنجاكه چيستي دو مفهوم تكليف و وسع و نيز محدود بودن تكاليف الهي به وسع بندگان (ديدگاه شيعي) از مبادي تصوري و تصديقي و نه از مسائل اين پژوهشاند، در اينجا به آنها به كوتاهي اشاره ميشود.
2. اصل تكليف در حد وسع پيامدهاي گوناگوني در اخلاق مانند: رفع موانع اقبال به دين از طريق زدودن انگاره ضدّ بشري بودن احكام ديني، ايجاد زمينه براي اقبال به دين و ترويج دينداري از طريق نشان دادن جنبه سهله و سمحه بودن دين، ارائه ملاك قرائت انساني از آموزههاي ديني، افزايش كارآمدي نظامهاي اخلاقي و تربيتي ديني، افزايش سلامت روان از طريق رفع احساسات منفي ناشي از تكاليف فوق طاقت، تقويت اخلاقورزي از طريق رفع زمينههاي ذهني ـ رواني اخلاقگريزي و اخلاقستيزي، ارائه ملاك براي مميزي اخلاقي دستورالعملها، آييننامهها و شرح وظيفهها در حرفه، ارائه دليل مستقل شرعي در استنباط احكام فرعي، ارائه راهي براي تفسير دلايل شرعي يا تقييد آنها، ارائه ملاك براي اخلاق اجتهاد و استنباط، ارائه ملاكي براي مميزي اخلاقي در تقنين قوانين دارد.
(جصاص، 1405: 2 / 227؛ ابوالفتوح رازي، 1408: 3 / 289؛ ابن ابيجامع، 1413: 1 / 191؛ شبّر، 1407: 1 / 206؛ بلاغي، بيتا: 1 / 252؛ نهاوندي، 1386: 1 / 568؛ طباطبايي، 1390: 2 / 445؛ ثقفيتهراني، 1398: 1 / 373؛ طيب، 1369: 3 / 93؛ عبدالاعلي سبزواري، 1409: 4 / 498؛ رشيدرضا، 1414: 3 / 151؛ فضلالله، 1419: 22 / 296؛ جواديآملي، 1388: 12 / 727؛ مدرسي، 1419: 1 / 488) كساني كه وسع را بهمعناي دون طاقت دانستهاند در جواز و عدم جواز بحث نكردهاند اما مباني كلامي شيعه و معتزله اقتضاي جواز تكليف فوق طاقت بهمعناي تكاليفي كه انجام آنها مشقتآميز و دشوار است ـ و نه بهمعناي فوق توان ـ ميكند.