چکیده:
بحث امر مولوی و ارشادی از مباحث تاثیرگذار در علم اصول است. این بحث در اکثر کتب اصولی به صورت منسجم و یکجا مورد بحث و بررسی قرار نگرفته و فرق ماهوی میان آن دو به طور واضح و شفاف بیان نشده است. پژوهش حاضر چیستی امر مولوی و ارشادی و جوانب مختلف این دو امر را بررسی میکند تا به مفهوم واضحی از این دو امر دست یابد. این پژوهش در سه مرحله، بحث را دنبال میکند. نخست به بیان معنای لغوی امر مولوی و ارشادی میپردازد. سپس معنای اصطلاحی امر مولوی و ارشادی را در لسان فقهای متقدم و متاخر واکاوی میکند و پس از آن به تحلیل اقسام امر ارشادی و نقد مبانی مختلف علما میپردازد. یافته این پژوهش این است که ملاک تقسیم امر به مولوی و ارشادی، غرض صدور امر از آمر است. امر گاهی به غرض اعمال ولایت و تحریک و گاهی به غرض صرف ارشاد به مصلحت چیزی و اخبار از آن صادر میشود. یافته دیگر این پژوهش این است که اوامر ارشادکننده به حکم عقل مانند «اطیعوا الله» و همچنین اوامر ارشادکننده به حکم وضعی، از اقسام امر ارشادی نیستند و امر مولوی میباشند. این پژوهش به محذورهای عقلی مولوی بودن «اطیعوا الله» پاسخ داده و فرق اصلی بین امر مولوی و ارشادی را غرض صدور آنها بیان کرده است.
خلاصه ماشینی:
بیان اقسام مختلف امر ارشادی 1- ارشاد به حکم شرعی تکلیفی: مثل اینکه مولی خطاب به شخصی که در حرمت خوردن غذایی شک دارد، بگوید: «اطرح الغذاء»، بدیهی است که این امر، یک امر انصارى، مرتضى بن محمدامين، مطارح الأنظار، ج 1، ص 217.
البته این مطلب تنافی با این ندارد که آن فعلی که متعلق امر ارشادی واقع شده است، مطلوب مولی نباشد، به خاطر اینکه ممکن است فعلی مطلوب مولی باشد لکن با غرض ارشاد و اخبار به مصلحت موجود در آن و بدون اعمال مولویت و بعث و تحریک، به آن امر کند.
1 تحلیل قسم اول قسم اول از اقسام مذکور از اوامر ارشادی نمیباشد، بلکه فقط در تعبیر از کلمهی ارشاد استفاده شده است، به خاطر اینکه اطرح الغذاء یک عبارت کنایی است و کنایه از حرمت خوردن غذا میباشد و اصلا ارشاد به مصلحتی در متعلق خود یعنی طرح غذا ندارد، بلکه مولا با بیان اطرح الغذاء تشریع و جعل حرمت میکند، یعنی وقتی مولا در مقام شک در حرمت یا عدم حرمت خوردن غذایی امر به طرح آن میکند، این امر از جایگاه مولویت و به غرض زجر و منع از خوردن آن غذا میباشد، در واقع این امر کنایه از یک نهی است و آن نهی قطعا مولوی میباشد.
اشکال تعریف چهارم: هم یکی از لوازم امر مولوی و ارشادی را بیان کردهاست و آن این است که بر موافقت و مخالفت امر مولوی ثواب و عقاب مترتب میشود به خلاف امر ارشادی، البته این لازمه را کثیری از اصولیین ذکر کردهاند.