چکیده:
توسل و طلب امداد فرمانروایان» عالمان» صوفیان و سایر اقشار جامعه به امامان شیعه علیهم السلام و
سایر بزرگان دین» سنتی تاریخی و متداول بود که در دورة سلطنت فرمانروایان صفوی که دارای
تباری صوفیانه و مدعی انتساب به ائمه معصومین علیهم السلام بودند. بهنحو برجستهتری جریان یافت
زیرا مریدان و لشکریان قزلباش نیز با توجه به سنت صوفیانه مرشد کامل طریقت صفویه اعتقاد
راسخی به کرامات بزرگان دین داشتند. به همین جهت.» پژوهش حاضر درصدد یافتن پاسخ به
این پرسش است: پادشاهان صفوی چه پیوند معنوی با امام رضا علیه السلام داشتند؟ برای پاسخگویی,
با بررسی مقولههایی مانند سنت توسل شاهان صفوی به کرامات روحانی بزرگان دین از جمله
امام هشتم شیعیان, بهویژه به هنگام رویاروییهای نظامی, به این برآورد میرسیم که شرایط
متنوعی چون موقعیت ویر مزار امام رضا علیه السلام در مسیر راههای منتهی به کشورهای غالبا
متخاصم ازبکان و گورکانیان هند و همچنین عدم دسترسی دائمی و مستقیم حکومست صفوی
به مرقدهای ائمه شیعه علیهم السلام در عتبات موجب شده بود تا به فرمان پادشاه صفوی, نذورات و
صدقات فراوانی برای اقدامهای مذهبی و عمرانی متعدد در قالب «سرکار فیض آثار» انجام شود
که کارویژههای مذهبی مختلفی برای فرمانروایان صفویه ازجمله برگزاری دعای ولینعمت با
حضور عالمان برجسته و شخصیتهای سیاسی -نظامی تبعیدشده و همچنین مناقشات مذهبی با
عالمان ازک داشت. پژوهش حاضر با استفاده از روش تحقیق تاریخی و شیوه جمعآوری دادههای
کتابخانهای از منابع دستاول تاریخی, پس از توصیف و طبقهبندی تحولات مرتبط با طلب کرامات
روحانی و اقدامهای مذهبی فرمانروایان صفوی در مرقد امام هشتم شیعیان, به تحلیل و تفسیر این
ویژگیها و تاثیرهای آن بر شرایط سیاسی -نظامی حکومت صفوی میپردازد.
The appeal of the rulers, scholars, sufis and other sections of society to the
Shiite Imams and other religious leaders was a historic and common tradition
during the reign of the Safavid rulers who had Sufi descent and claimed to be
attributed to the infallible Imams (as) flowed more prominently, because the
disciples of Ghezelbash also believed in the Sufi tradition of the full-time disciple
of the Safavid clergy, and had a strong belief in the greatness and miracles of the
elders of the religion. Therefore, the present study seeks to answer this question:
How did the Safavid kings have a spiritual connection with Imam Rida (as)? To
answer, by examining issues such as the tradition of resorting to the Safavid kings
to the clerics of the religious elders, including the eighth Shiite Imam, especially
during military confrontations, it is estimated that various conditions such as the
special position of Imam Reza (as) on the route leading to the often hostile Uzbek
and Indian Gurkan states, as well as the permanent lack of direct access by the
Safavid government to the shrines of Shiite Imams in the holy centers, had led to
many religious acts and vows by the order of the Safavid king, which had various
religious specialties for the Safavid rulers, including the blessings of prominent
scholars and exiled political-military figures, as well as religious conflicts with
Uzbek scholars, including holding prayer of Wali Nin’mat (The owner of blessings)
in the presence of prominent scholars and deported political-military figures, and it
also had religious disputes with Uzbek scholars. The present study, using historical
research method and method of collecting library data from first-hand historical
sources after describing and categorizing the developments related to the clerical
miracles and religious practices of the Safavid rulers in the shrine of the eighth
Shiites, analyzes and interprets these features and their effects on the politicalmilitary
conditions of the Safavid government.
خلاصه ماشینی:
بـه هميـن جهـت ، پژوهـش حاضـر درصـدد يافتن پاسـخ به ايـن پرسـش اسـت : پادشـاهان صفـوي چـه پيونـد معنوي بـا امـام رضا داشـتند؟ بـراي پاسـخگويي ، بـا بررسـي مقوله هايـي ماننـد سـنّت توسـل شـاهان صفـوي بـه کرامـات روحانـي بـزرگان ديـن از جملـه امـام هشـتم شـيعيان ، به ويـژه بـه هنـگام رويارويي هـاي نظامـي ، بـه ايـن بـرآورد مي رسـيم کـه شـرايط متنوعــي چــون موقعيــت ويــژٔە مــزار امــام رضــا در مســير راه هــاي منتهــي بــه کشــورهاي غالبــا متخاصـم ازبـکان و گورکانيـان هنـد و همچنيـن عـدم دسترسـي دائمـي و مسـتقيم حکومـت صفـوي بــه مرقدهــاي ائمــه شــيعه در عتبــات موجــب شــده بــود تــا به فرمــان پادشــاه صفــوي ، نــذورات و صدقـات فراوانـي بـراي اقدام هـاي مذهبـي و عمرانـي متعـدد در قالـب «سـرکار فيـض آثـار» انجـام شـود کـه کارويژه هـاي مذهبـي مختلفـي بـراي فرمانروايـان صفويـه ازجملـه برگـزاري دعـاي ولي نعمـت بـا حضـور عالمـان برجسـته و شـخصيت هاي سياسـي ـ نظامـي تبعيدشـده و همچنين مناقشـات مذهبي با عالمـان ازبـک داشـت .
در ايـن ميـان ، مرقـد امـام رضـا به واسـطه جايـگاه برجسـتۀ کرامـات روحانـي و عوامـل جغرافيـاي سياسـي همچـون نبـود دسترسـي مسـتقيم بـه مرقدهـاي ائمـه شـيعه در منطقـۀ عتبـات و موقعيـت مکانـي شـهر مشـهد کـه در مسـير راه هـاي منتهـي بـه کشـورهاي همسـايه و غالبـا متخاصـم گورکانيـان هنـد و ازبـکان قـرار داشـت ، موقعيـت ويـژه اي بـراي زيـارت و توسـل فرمانروايـان صفـوي و قزلباشـان ايجـاد کــرده بــود.