چکیده:
در جستار فرارو، هدف نگارندگان، بررسی استعارة تبعیّه در دیوان امیرخسرو دهلوی است تا بدینسان میزان بهرهوری شاعر را در کاربرد این نوع استعاره نشان دهند. روش پژوهش در این مقاله، توصیفی- تحلیلی است. نتیجة کلّی نشان میدهد امیر خسرو، استعاره تبعیّهگرا، نیست؛ او از دیدگاه کمّی، در دیوان 15710 بیتی خود، تنها 103 استعارة تبعیّه (80 استعاره در فعل و 23 استعاره در صفت) را در 92 بیت آورده است. از دیدگاه کیفی، استعارة تبعیّه در دیوان امیرخسرو، از هرگونه رنگ تصنّع و تکلّف پیراسته است و سنخیّت و تناسب تام با سایر اجزای کلام او دارد.
خلاصه ماشینی:
بنابراین از یک سو، تازگی موضوع مورد بحث به طور عام ، پژوهش دربارۀ آن را ایجاب می کند و از سوی دیگر، امیرخسرو در مثنوی سرایی، بهترین و موفق ترین نظیره گوی نظامی است با توجه به این که نظامی نه تنها در استعاره گرایی، شهره است بلکه در استعاره پردازی نیز بی همتاست ؛ به گونه ای خاص نیز اهمیت بررسی استعارۀ تبعیه در دیوان شعر امیرخسرو، ضروری می نماید.
اما دربارۀ استعارۀ تبعه در زبان های عربی و فارسی تحقیقات گسترده ای به عمل آمده است که جهت پرهیز از تطویل کلام به مهم ترین آن ها اشاره می شود: کتاب ها: "البیان و التبین " (جاحظ ، ١٩٩٨م )، "اسرارالبلاغه " (جرجانی، ١٩٩١م )، "تفسیر کشاف " (زمخشری، ١٩٩٨م )، "دررالعبارات و غرر الاشارات فی معانی استعارات " (الحموی، ١٩٨٧م )، "نهایۀالایجاز فی درایۀالاعجاز" (رازی، ٢٠٠٤م )، "مفتاح العلوم " (سکاکی، ١٩٨٧ م )، "تاریخ و تطور علوم بلاغت " (ضیف ، ١٣٨٣ش )، "الایضاح فی علوم البلاغه » (قزوینی، ٢٠١١م )، "عروس الافراح فی شرح تلخیص المفتاح " (سبکی، ٢٠٠٩م )، "المطول شرح التلخیص المفتاح " (تفتازانی، ٢٠٠٤م )، "شرح المختصر" (تفتازانی، بی تا)، "البلاغۀ العربیه " (حبنکه ، ١٩٩٦م )، "جواهر البلاغه فی المعانی و البیان و البدیع " (هاشمی، ١٣٦٧ق )، "دررالادب " (آق اولی، بی تا)، "بیان " (شمیسا، ١٣٧٤ش )، "صور خیال در شعر فارسی " (شفیعی کدکنی، ١٣٧٢ش )، "بیان " (کزازی، ١٣٨٥ش ) و "معانی و بیان " (علویمقدم و اشرف زاده ، ١٣٧٦ش ).