چکیده:
یکی از واژههای نسبتا پرکاربرد در قرآن مجید، واژه «کلّا» است که 33 بار و در 15 سوره آمده است. دیدگاه رایج و مشهور، این واژه را به معنای ردع دانسته و در همه جای قرآن آن را «نه چنین است»، «هرگز» و نظیر اینها معنا میکند؛ در حالی که نحویان و مفسران درباره معنای این واژه اختلاف زیادی دارند. این پژوهش با روش تحلیلیـ توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانهای، نه دیدگاه در معنای «کلّا» شناسایی و آنها را بررسی کرده است. معانی شناسایی شده برای «کلّا» عبارتاند از: «ردع و زجر»، «حقا»، «الا»، «لا»ی نافیه، «ردّ»، «ای»، «نعم»، «قسم» و «سوف». نتیجه به دست آمده در مقاله این است که اولا اصلیترین معنای کلّا که در بیشتر 33 آیه قابل تطبیق است، معنای هشدار به مخاطب درباره جمله بعد از کلّاست؛ ثانیا با تایید معنای ردع، این واژه در قرآن ساختاری چندمعنایی دارد و در 11 آیه قابل حمل بر دو معنای ردع و زجر نسبت به جمله قبل و هشدار درباره جمله بعد است.
خلاصه ماشینی:
بازگشت به مضمون جمله قبل از سوی متکلم به وسیله «کلا»، گاهی برای انکار است؛ یعنی متکلم سخن فرد یا افرادی را نقل میکند و بعد به وسیله «کلا» پاسخ میدهد و آن را نفی و انکار مینماید؛ مانند آیات سوره قیامت که خداوند به منظور انکار ماقبل، «کلا» را ذکر کرده است: «فإذا برق البصر وخسف القمر وجمع الشمس والقمر یقول الإنسان یومئذ أین المفر کلا لا وزر» (قیامت:7-11).
گاهی نیز بازگشت به مضمون جمله قبل برای آگاهی دادن به مخاطبی است که افکار نادرستی دارد و بدین وسیله افکار او را نفی میکند؛ مانند آیه 4 سوره همزه که خداوند برای آگاهی دادن به خطای مخاطب، این واژه را به کار برده است: «یحسب أن ماله أخلده کلا لینبذن فی الحطمة؛ این شخص میپندارد که مال و ثروتش او را برای همیشه در دنیا برقرار خواهد داشت؛ نه، او اشتباه میکند.
گفتنی است که «کلا» در صورتی به معنای «حقا» است که جمله قبل از آن قابل رد و انکار نباشد؛ مانند آیه 25 و 26 سوره قیامت: «تظن أن یفعل بها فاقرة کلا إذا بلغت التراقی؛ آنها میدانند عذابی سخت و کمرشکن درباره آنها انجام خواهد شد» (مکی، بیتا، ص20).
اگر بخواهیم بر اساس کاربردهای قرآنی این واژه- که 33 بار در قرآن مجید آمده است- درباره آن داوری کرده، فراوانی معنای آن را لحاظ کنیم، به نظر میرسد با فرض پذیرش و درستی نظر ابوحاتم سجستانی، نزدیکترین دیدگاهها به معنای «کلا» دیدگاه وی است که اولا «کلا» را ناظر به جمله بعد میداند، نه جمله قبل؛ ثانیا در همه یا بیشتر آیات مشتمل بر کلا قابل تطبیق است.