چکیده:
مقاله حاضر، در پی بررسی شاخصههای تفسیر انفسی عرفانی قرآن است. عرفان؛ یعنی شناختی که از دریافتهای باطنی، بر اثر سیر و سلوک و مجاهدت با نفس بدست میآید. در این روش عرفانی در عین توجه به معانی باطنی معانی ظاهری نیز همزمان قصد میشود. سوال اصلی پژوهش، چیستی و ویژگیهای روششناسی این نوع تفسیر است، این پژوهش به شیوة توصیفی تحلیلی و به روش کتابخانهای، به بررسی این موضوع از دیدگاه قرآن و حدیث میپردازد. مدعای مقاله این است که این روش تفسیری، به فهم تازهای از قرآن ما را رهنمون میکند که متفاوت از روشهای دیگر است. این فهم عمیق، با تاکید بر بطن قرآن و روایات، اهداف و مقاصد قرآن، هدایت عمیق برگرفته از آیات و روایات را دنبال میکند، طبق این نظر، فهم قرآن، تنها محصول فعالیت فکری حصولی نیست و صرفا با ابزارهای معرفتی- از قبیل صرف و نحو و ادبیات و غیره- حاصل نمیشود؛ این علوم تنها برای رسیدن به مرتبه ظاهر و پوسته قرآن بسنده میکنند. فهم معانی عمیق قرآن و جان علم وتوحید احدی صمدی، مستلزم درک حضوری و شهودی حضرت حق و طی مراحل سیر و سلوک انفسی روحانی به واسطه ریاضتهای شرعی و عبادات خاص است. ایمان قلبی تنها از راه شهود ـ و نه ادراک عقلی ـ حاصل میشود. در صورتی که حقایق قرآنی به قلب وارد شوند، ایمان و اطمینان قلبی دست خواهد داد. بالاتر از مرتبه ایمان هم، شهود غیبی انبیاء میباشد.
خلاصه ماشینی:
در این مقاله شاخصههای مهم تفسیر انفسی بیان شده است بهرهگیری از معارف عرفانی که در مکتب قرآن و اهل بیت وجود دارد ما را از استمداد به عرفانهای کاذب بینیاز میکند این نوع از عرفانها، با نمایان کردن معارفی که نمایی زیبا دارد ولی از عمق و معانی برخوردار نیست، سبب اتصال به پیروی از معارف شیطانی است که انسان را از مسیر حق دور میکند.
(طباطبایی، 1390: 6/173) طرح مسئله یکی از نشانههایی که خداوند برای قرب به حق تعالی قرار داده است، سیر انفسی است که در باطن وجود بشر به ودیعه نهاده شده و انسان را بر ارتباط با این باطن وعدم عفلت از آن تشویق کرده است تا با حقانیت حق آشنا ونور علم در جانش روشن میشود.
جایگاه و اهمیت سیر انفسی در قرآن اهمیت سفر انفسی در قرآن به استفهام بیان شده است: و فی الأرض آیات للموقنین و فی أنفسکم أ فلا تبصرون؟ (ذاریات/20و21) و در زمین برای اهل یقین نشانههاست و در درون شما [نیز آیات و نشانههای توحیدباوری و حقباوری است] پس آیا نمینگرید؟ نشانههای یکتایی و یگانگی خداوند هم در مجموعه هستی است به شکل عام و هم در وجود انسان به شکل خاص است، هر دگرگونی در جسم و روح انسان، آدمی را به خالق هستی رهنمون میشود که چگونه خلقت را منظم و به دور از هرگونه خطا و اشتباه، حکیمانه تدبیر میکند.