چکیده:
ردیف در شعر پارسی از دیرباز تا امروز همواره در خلق موسیقیِ بیرونی شعر، نقشآفرین بوده است. بسیاری از زیباترین غزلهای سعدی، مولانا و حافظ غزلهای مردّفند. از طریق بررسی ردیفهای شعر شاعران، میتوان دریافت که آنها کدام عناصر نحوی زبان را برای تکرار در ردیف، مورد تأکید قرار میدادهاند. استاد شهریار در غزلهای خود، گاهی اسم، گاهی حرف، گاهی ضمیر و گاه فعل یا صفت را به عنوان ردیف به کار برده است. این تحقیق، ردیفهای غزل شهریار را در جدولهای ویژهای طبقهبندی میکند و به بررسی نقش و کارکرد دستوری آنها در هر بیت میپردازد. و به این نتیجه رسیده است که شهریار در مصراعهای زوج این غزلهاش از زبانی دشوار استفاده نکرده است و از کاربرد اسم در جایگاه ردیف پرهیز کرده و فعلهای مرکب او در جایگاه ردیف اغلب ساده هستند و نهایت آنکه ردیف در شعر شهریار در خدمت سادهسازی و زیبایی شعر و دلپذیری موسیقی آن قرار گرفته است.
Rhyme in the Persian poems to give music to a poem has demanded the attention of the men of letters for a long time. Most of the poems by Sa’di, Mowlana, and Hafez are rhymed beautifully. Through the study of rhyming of the poems by the poets w can understand which syntactic element are focused on for rhyming through repetition. Shahriar has used a noun, a letter, a pronoun, averb or an adjective for rhyming. This artical classifies shahriar’s odes rhaymes in a special toble and studies their syntactic functions in every stitch.
خلاصه ماشینی:
زیباییشناسی غزلهای استاد شهریار در بررسی نقش ردیف در ساختار زبان شعری او دکتر عطاالله کوپال* چکیده ردیف در شعر پارسی از دیرباز تا امروز همواره در خلق موسیقی بیرونی شعر، نقشآفرین بوده است.
خواجه نصیرالدین طوسی در بارة ردیف در کتاب ارزندة معیارالاشعار که به کوشش دکتر جلیل تجلیل به زیور طبع آراسته شده، دربارة ردیف گفته است: «ردیف در اصل خاص ایرانیان بوده به زبان پارسی، و متأخران شعراء عرب از پارسیگویان فرا گرفتهاند و به کار میدارند.
در این جدولها میتوان بسامد واژگان ردیف را از حیث نقش دستوری آنها مشاهده کرد و دریافت که شهریار به کدام عنصر از عناصر سازندة جملات در ساخت زبان فارسی تأکید گذارده است و کدام یک را بیش از دیگر واژهها در غزلهای خود به عنوان ردیف زیبا انتخاب کرده است.
مثلا در غزلی از سعدی که با این مطلع آغاز میشود، چنین نقشی را مشاهده میکنیم: خوبرویان جفاپیشه، وفا نیز کنند به کسان درد فرستند و دوا نیز کنند در برخی ابیات این غزل مثل این بیت مقطع، میتوان قافیه را بر حسب ساختاری که ردیف به جمله میبخشد، پیشبینی کرد: سعدیا گر نکند یاد تو آن ماه، مرنج ماکه باشیم که اندیشة ما نیز کنند؟ (همان: 367) از شاعران همدورة سعدی که او نیز مشرب صوفیانه داشته اما در سبک سخن خویش به شدت تحت تأثیر سبک سخنوران قرن ششم در خراسان است، باید از سیفالدین محمد فرغانی نام برد که در کاربرد ردیف در شعر خود، بر خلاف قدما و همچنین بر خلاف استاد شهریار که عمدتا فعل را در جایگاه ردیف قرار میداده، ردیفهای مکرر را به وسیلة اسم ساخته است.