چکیده:
نقـوش گرمابـه و مـسایل مربـوط بـه آن در متـون ادبـی بارهـا بـه چـشم می خورد که در صورت عـدم اطـلاع بـر چگـونگی آنهـا و در غیـر آشـنایی کافی با مسایل مرتبط با آن ، درک مفاهیم ادبی به طور کامل ممکن نخواهد بود. در این مقاله ضمن شناساندن مختصر فـضاهای حمـام ، بـه یـاری شـواهد ادبی (تا دوره مشروطه ) بـه معرفـی مکانهـای در بردارنـده نقـوش ، همچنـین موضوع تصاویر و علل ترسـیم آنهـا در حمامهـا پرداختـه ایـم و در پایـان بـه مضامین ساخته شده از این عنصر توسط ادبا و شعرا، اشاراتی کرده ایم .
خلاصه ماشینی:
عـلاوه بـر سـردر حمام ، در ديوارهاي «دهليز» و «جامه کن » نيز تصاويري ترسيم يا کاشي کاري مي شـد؛ در ادب فارسي نيز به اشـاراتي در بـاب ترسـيم و يـا کاشـي کـاري تـصاوير و نقـوش در حمامها، همچنين به ردپاي مکانها و فضاهاي در برگيرنـده ايـن نقـوش بـر مـي خـوريم ؛ خصوصا در اشعار شعرا؛ زيرا آنان با زاويه ديد منحـصر بـه فـرد خـود بـه عـالم پيرامـون خويش مي نگريستند و کمتر پديده اي از ديده تيزبين آنها پوشيده مـي مانـد؛ بـه عنـوان مثال ، اوحدي گويد: گــر کنــد نقــاش بــر گرمابــه نقــش صــورت او سالها چون نقش ، از آن گرمابه سر بيـرون نيـارم (اوحدي ، ۲۷۴) تأثير تبريزي نيز ضمن وصف حمام فرح آباد مي گويد: چينـــــي فغفـــــوري و آلاي او چينــه خــور کاشــي اعــلاي او نقـــش فلـــک والـــه نقاشـــيش گــوهر غلطــان عــرق کاشــيش (تأثيرتبريزي ، ۱۳۶) نيز سعدي راست : نه صورتي است مزخرف عبادت سـعدي چنانکــه بــر در گرمابــه مــي کنــد نقــاش (سعدي ، ۹۶۵) و: ۱ اگر تو آدمي ، اي اعتقاد من اين است که ديگران همه نقـشند بـر در حمـام (همان ، ۶۲۳) نظام قاري راست : اگــر نقــش باشــد مــراد از کـــسي بــه دهليـــز حمـــام يـــابي بــــسي (نظام قاري ، ۱۷۶) مولانا مي فرمايد: ديــدم همــه عــالم را نقــش در گرمابــه اي برده تو دستارم هم سوي تو دست آرم (مولوي ، کليات شمس ، ۵۴۶) و: چو در گرمابه عشقش حجـابي نيـست جانهـا را نيم من نقـش گرمابـه چـرا در جامـه کـن باشـم (همان ، ۵۳۸) و: اي مزاجـــت ســـرد کوتاســـه دلـــت انــدرين گرمابــه تــا کــي ايــن قــرار بــر شـــو از گرمابـــه و گلخــن مـــرو جامه کـن در بنگـر آن نقـش و نگـار (همان ، ۴۱۰) قدسي مشهدي نيز در توصيف حمام شاه جهان گويد: ز ديـوار و صـحنش بـه نقـش و نگـار ز بتخانـــه چـــين بــــر آيـــد دمـــار (قدسي مشهدي ، ۸۸۷) در ايران اسلامي ، بنا به باورهاي مذهبي ، ترسيم نقوش جانداران مکـروه بـوده اسـت ؛ بنابراين تصوير انسان و حيوان جز در ديوارهاي حمام ، در ساير مکانهـا، ماننـد مـسجد و مدرسه و ...