چکیده:
ایران و گنجینه هنر ایرانی نقش به سزایی در الهام بخشی، و آفرینش شاهکارهای متعدد در ادبیات جهان داشته است. جیمز موریه و گوبینو از نویسندگانی هستند ، که تحتتأثیر این میراث غنی به خلق آثار منحصربه فرد خود دست یازیده اند. هردو با بهرهگیری از شرایط حاکم بر جامعه ایران، مهارت شگرفی در بازتولید انگارههای شرقشناسانه وایران شناسانه در قالب داستان داشتهاند. آثار داستانی شهیر آنان گواه این امرند. در این نوشتار برآنیم تا جایگاه ایران را « داستانهای آسیایی » و «سرگذشت حاجی بابای اصفهانی» از خلال این آثار بررسی کنیم، و در پی آن به نوع نگاه این دو نویسنده به جامعه ایران آن زمان پی ببریم.
خلاصه ماشینی:
جیمز موریه در سمت دیپلمات به ایران سفر کرد و در دوران اقامت خود، چندین سفرنامه از جمله سفرنامهای با عنوان «سفری در ایران، ارمنستان و آسیای میانه تا قسطنطنیه» منتشر کرد؛ ولی اولین رمان او «سرگذشت حاجی بابای اصفهانی» نام وی را در تاریخ ادبیات جهان جاودانه کرد، رمانی که به گواه «دانشنامه ایرانیکا» "مشهورترین رمان شرقی به زبان انگلیسی" است(امانت:1).
او در شمال تهران اقامت داشت و تنها با اخلاق و احوال مردم این نقطه از ایران آشنایی داشت، ولی با سفر به شهرهای مرکزی، شمالی و جنوبی کشور نهتنها سختی تنهایی زندگی را بر خود هموار داشت، بلکه زمینه آشنایی با اقوام مختلف و آداب و رسوم آنان برای وی فراهم گشت.
چنانچه آثار داستانی گوبینو بهویژه "داستانهای آسیایی" را مورد تأمل قرار دهیم، درمییابیم که درونمایه اصلی این اثر نیز بررسی ویژگیهای اخلاقی، عادات و آداب و رسوم مردم ایرانزمین است.
موریه در «سرگذشت حاجی بابای اصفهانی» ایرانیان را در عرصههای شغلی مختلفی همچون فراش، قاطرچی، و ملکالشعرایی به تصویر کشیده است، ولی به نظر میرسد با ترسیم این شغلهای کاذب و بیثبات، در صدد است ایرانی را "مصرفکننده صرف" معرفی کند که در غالب موارد با دروغ و نیرنگ، کسب روزی میکند و جز به منافع خویش نمیاندیشد.
موریه و گوبینو هردو با بهرهگیری از ساختارهای اجتماعی آن زمان ایران، آثار خود را نوشتهاند؛ از این روی اغلب عناصر داستانی آنان از واقعیت زندگی ایرانیان تقلید میشود.