چکیده:
زبانشناسان قدیم مسلمان به مقولة بافت ، اعم از زبانی و غیرزبانی توجه داشته اند. با بررسی و جمع بندی نگرش حازم قرطاجنی الگوی نسبتا جامعی برای این مقوله می توان ارائه داد. البته به طور کلی نگاه قدما در این خصوص یکدست و ثابت نیست و میان نگرش اجتماعی به زبان، یعنی توجه به مولفه های غیرزبانی و محدود شدن به ساختار زبانی محض در نوسان است ، از این رو باید به زبانشناسی قدیم به عنوان یک کلیت واحد نگریست تا بتوان در پرتو دیدگاههای مختلف ، طرح جامعی در خصوص بافت و کارآمدی آن در حوزة کاربست ایجاد کرد. قدما از توجه به بافت اهدافی چون ارزشیابی سطح بلاغت کلام، تحلیل معنای متن و بازآفرینی بافت غیرزبانی مفقود از خلال بافت زبانی داشته اند و از آن برای دریافت معنا استفاده کردهاند. در این تحقیق با محوریت الگوی استخراجی از کتاب منهاج البلغاء اثر حازم قرطاجنی ، دیدگاه قدما در خصوص بافت را بررسی می کنیم .
خلاصه ماشینی:
البته به طور کلی نگاه قدما در این خصوص یکدست و ثابت نیست و میان نگرش اجتماعی به زبان، یعنی توجه به مؤلفه های غیرزبانی و محدود شدن به ساختار زبانی محض در نوسان است ، از این رو باید به زبانشناسی قدیم به عنوان یک کلیت واحد نگریست تا بتوان در پرتو دیدگاههای مختلف ، طرح جامعی در خصوص بافت و کارآمدی آن در حوزة کاربست ایجاد کرد.
از آنجا که وی همچون دیگر علمای برجستة مسلمان، براساس جهانبینی توحیدی خود، نشانه و در نتیجه پیام را به زبان محدود نمی کند، صورتبندی دیدگاه وی در خصوص بافت ، نیازمند بررسی تمامی اقوال ایشان در باب ارتباط زبانی و غیرزبانی است که در لابه لای مباحث مختلف کتاب ارزشمند وی منهاج البلغاء و سراج الأدباء آمده است .
٢. پیشینة تحقیق از بین پژوهش های صورت گرفته در این حوزه می توان به کتاب دلالة السیاق بین التراث و علم اللغة الحدیث نوشته عبدالفتاح البرکاوی اشاره کرد که با اساس قرار دادن نظریة بافت در معناشناسی جدید به جستجوی مظاهر آن در میراث قدیم پرداخته است .
سخن حازم به همین محدود نمی شود؛ وی در مبحثی دیگر هنگامی که از عوامل تحسین و تقبیح افعال سخن می گوید، این عوامل را به دو امر اساسی خود فعل و احوال دربرگیرندة فعل برمی گرداند و سپس این احوال را این گونه برمی شمرد: ١- زمان فعل (الزمان ) ٢- مکان فعل (المکان ) ٣- فاعل فعل (و ما منه الفعل ) ٤- مخاطب فعل (و ما إلیه الفعل ) ٥- شیوة انتقال فعل (و ما به الفعل ) ٦- غرض از فعل (و ما من أجله الفعل ) ٧- حضار فعل (و ما عنده الفعل ) (همان: ١٦٣، ١٠٧)؛ بنابرین زشتی یا نیکویی فعل که خود یک نشانه و پیام غیرزبانی معنادار است ، می تواند به یک یا چند مورد از این عوامل بستگی داشته باشد.