Abstract:
زمینه و هدف: دیوان خاور قاجار یکی از آثار گرانسنگ قرن سیزدهم است. نسخه های منحصربفرد دیوان این شاعر در کتابخانه مجلس شورای ملی، کاخ موزه گلستان، آستان قدس و کتابخانه ملی ملک موجود است. هدف از انجام این پژوهش، تحلیل سبکی و محتوایی دیوان این شاعر از سه منظر فکری، زبانی و ادبی است.
روش مطالعه: این مقاله براساس مطالعات کتابخانه ای و به شیوۀ توصیفی-تحلیلی انجام شده است.
یافته ها: خاور قاجار یکی از شاعران دورۀ بازگشت است. در سرودن اشعار از حافظ پیروی کرده است. وی در دیوانی که از خود بر جای گذاشته است، علاوه بر قصاید، غزلیات و رباعیات، به مرثیه و نوحه سرایی اهل بیت مخصوصا امام حسین پرداخته است. این منظومه دارای ابیاتی سست و سرشار از ایرادهای لفظی و معنوی است.
نتیجه گیری: از جمله ویژگیهای شعری این شاعر، استفاده فراوان از صنایع بدیعی در حوزه بدیع لفظی و معنوی است که از این میان تکرار در حوزه بدیع لفظی و ایهام در حوزه بدیع معنوی، و مجاز در حوزۀ بیان، پربسامدترین آرایه های ادبی هستند. از دیگر ویژگیهای این نسخه خطی بکارگیری ردیفهای فعلی است به گونه ای که بخش زیادی از اشعار دیوان، مردّف هستند. تنوع قالبهای شعری در اشعار این شاعر باعث تنوع مفاهیم شده است؛ لذا مفاهیمی چون اندیشه های دینی و اخلاقی، عشق، توصیف حالات معشوق، وصف معشوق، عرفان، مدح و ستایش پیامبر، امامان شیعه و فتحعلی شاه قاجار در اشعار او دیده میشود.
BACKGROUND AND OBJECTIVES: The Eastern Qajar Divan is one of the most precious stones of the 13th century. Unique copies of this poet's divan are available in the Library of the National Assembly, the Golestan Museum Palace, Astan Quds and the Malek National Library. The purpose of this research is to analyze the style and content of this poet's divan from three perspectives: intellectual, linguistic and literary.
METHODOLOGY: This article is based on library studies and has been done in a descriptive-analytical manner.
FINDINGS: Qajar East is one of the poets of the return period. He has followed Hafez in composing poems. In his divan, in addition to poems, lyric poems and quatrains, he has lamented and lamented the Ahl al-Bayt, especially Imam Hussein.
CONCLUSION: One of the poetic features of this poet is the poetic use of novel industries in the field of novel verbal and spiritual. Of which; Repetition in the realm of rhetoric and my imagination in the realm of spiritual novelty; Allowed among the imaginary; They are the most frequent literary arrays. Another feature of this manuscript is the use of current lines, so that a large part of the poems of the court are dead. The variety of poetic forms in the poems of this poet has caused a variety of concepts, so concepts such as; Religious and moral thoughts, love, description of beloved states, description of beloved, mysticism, praise of the Prophet, Shiite Imams and Fath Ali Shah Qajar can be seen in his poems.
Machine summary:
تنوع قالبهاي شعري در اشعار اين شاعر باعث تنوع مفاهيم شده است ؛ لذا مفاهيمي چون انديشه هاي ديني و اخلاقي، عشق ، توصيف حالات معشوق ، وصف معشوق ، عرفان ، مدح و ستايش پيامبر، امامان شيعه و فتحعلي شاه قاجار در اشعار او ديده ميشود.
در حقيقت نوعي عدم اصالت زبان در عرفان خاور قاجار ديده ميشود که آن هم تحت نهضت بازگشت ادبي است که انديشۀ تقليد از قدما حتي در عرفان ، در اشعار شاعران اين دوره رسوخ پيدا کرد.
جدول اوزان پرکاربرد مورد استفاده در ديوان خاور قاجار (رجوع شود به تصویر صفحه) (رجوع شود به تصویر صفحه) موسيقي کناري: قافيه و رديف يکي از جلوه هاي موسيقي در شعر، موسيقي کناري است که نقش پررنگ و مؤثري در بالا بردن جنبۀ موسيقايي شعر و برانگيختن عواطف و احساسات خواننده دارد» (نگاهي ديگر به موسيقي شعر، فياض منش : ص ١٨٠).
در بسياري از سروده هاي خاور قاجار، قافيه اي که استفاده شده است ، در خدمت مفهوم و مضمون شعر است و بيشترين بسامد در ديوان اين شاعر اختصاص به قافيه هاي اسمي دارد.
تکرار پربسامدترين صنعت در موسيقي دروني اشعار خاور قاجار محسوب ميشود و بعد از آن جناس بسامد بالايي دارد.
بسامد استفاده از اين نوع استعاره در ديوان خاور قاجار بعد از استعارة مصرحه و مرشحه است .
بررسي کنايه در ديوان خاور قاجار نشان ميدهد که او از کنايۀ قريب در شعر خود بسيار استفاده ميکند؛ دليل اين امر، استفادة بيتکلف و ساده گويي در تصاوير شعري است .