Abstract:
زمینه و هدف
یکی از واژههایی که بسامد قابل توجهی در دو اثر مهم عرفانی، حدیقه سنایی و مثنوی معنوی، دارد واژه عقل است. در واقع سنایی و مولوی سعی کردهاند با درهم آمیختن این اصطلاح عرفانی و فلسفی و دینی با زبان شاعرانه و هنرمندانه خویش، به تبیین و توصیف هرچه روشنتر و بهتر آن بپردازند. این پژوهش کوشیده است به مقایسه و تحلیل نحوه تصویرپردازی از انواع عقل در حدیقه سنایی و مثنوی معنوی بپردازد. پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که تصاویر هنری درمورد انواع عقل چه تفاوتی با یکدیگر دارند و در هر اثر دارای چه ویژگیهای مشترک یا متفاوتی هستند؟ در این راستا تصاویر شعری درمورد انواع عقل از منظر بلاغی در این دو اثر مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفتهاند.
روش مطالعه
روش تحقیق در این مقاله، توصیفی-تحلیلی و روش تجزیهوتحلیل اطلاعات، اسنادی (کتابخانهای) است.
یافته ها:
تصویرپردازی درمورد انواع عقل ازلحاظ ترتیب فراوانی در کاربرد تصاویر مجازی و آرایه های بلاغی از جمله تشبیه و استعاره اغلب مشابه است؛ اما مولانا با توجه به جایگاه علمی، فرهنگی و اجتماعی خود، هنگام سخن گفتن از عقل در مثنوی، نسبتبه سنایی در حدیقه، کمتر از تصاویر شعری بهره برده است.
نتیجهگیری:
هر دو شاعر بیشترین تصویرپردازی را درمورد «عقل کل» بهکار پردهاند، عقل ایمانی و عقل جزوی نیز در مراتب بعدی قرار دارند؛ چراکه در نظر ایشان عارف درطی گذراندن مراحل سیروسلوک عرفانی میتواند عقل جزوی خود را با استفاده از عقل ایمانی به عقل کلی پیوند بزند. همچنین در هر دو اثر حجم تصاویر مثبت و ممدوح درمورد عقل بیشتر از تصاویر منفی و مذموم است.
BACKGROUND AND OBJECTIVES: One of the words that has a significant frequency in two important mystical works, Hadith of Sanai and spiritual Masnavi, is the word intellect. In fact, Sanai and Rumi have tried to explain and describe this mystical, philosophical and religious term with their poetic and artistic language as clearly and better as possible. This research has tried to compare and analyze the way of depicting the types of intellect in the spiritual Sanai and Masnavi. The main question of the present study is what is the difference between artistic images about different types of intellect and what are the common or different features in each work? In this regard, poetic images about different types of intellect from a rhetorical perspective have been studied and evaluated in these two works.
METHODOLOGY: The research method in this article is descriptive-analytical and the method of information analysis is documentary (library).
FINDINGS: The imagery of the types of intellect is often similar in terms of the frequency of use of virtual images and rhetorical arrays, including similes and metaphors; However, due to his scientific, cultural and social status, Rumi has used less poetic images than Sanai in Hadith when speaking about reason in Masnavi.
CONCLUSION: Both poets have used the most imagery about "total intellect", faith intellect and partial intellect are also in the next ranks; Because in his view, the mystic can connect his partial intellect to the general intellect by using the faith intellect during the stages of mystical cirrhosis. Also, in both works, the volume of positive and praiseworthy images about reason is more than negative and reprehensible images
Machine summary:
يافته ها: تصويرپردازي درمورد انواع عقل ازلحاظ ترتيب فراواني در کاربرد تصاوير مجازي و آرايههاي بلاغي از جمله تشبيه و استعاره اغلب مشابه است ؛ اما مولانا با توجه به جايگاه علمي، فرهنگي و اجتماعي خود، هنگام سخن گفتن از عقل در مثنوي، نسبت به سنايي در حديقه ، کمتر از تصاوير شعري بهره برده است .
عقــل کــل و نفــس کــل مــرد خداســت عرش و کرسي را مـدان کـز وي جداسـت عقلهــاي خلـــق عکـــس خلـــق اوســـت عقل او مشک است و عقـل خلـق پوسـت (مثنوي: ج ٥، ابيات ١٠٢٢و١٠٢٣) سنايي و مولانا هر دو بارها به نقش هدايتگري و راهبري عقل کل اشاره کرده و در اين راستا از تشبيه براي تصويرسازي بهره برده اند.
عقـــل کـــل را بســـان بـــام شـــناس نردبـــان پايـــه ســـوي بـــام حـــواس (حديقه : ص ٢٩٩، بيت ١٨) مولوي در اين بيت نيز با تشبيه عقل کل به شتربان ، به نقش هدايتگري آن اشاره کرده است : عقــل تــو همچــون شــتربان تــو شــتر ميکشـــاند هـــر طـــرف در حکـــم مـــر (مثنوي: ج ١، بيت ٢٤٩٧) همچنين سنايي و مولانا هر دو عقل کل را به «پير» تشبيه کرده اند.
مورد) جدول شمارة سه : مشبه به هاي مشترک عقل در حديقه و مثنوي (رجوع شود به تصویر صفحه) براساس يافته هاي پژوهش ، نتايج ذيل حاصل شده است : - سنايي و مولانا به زبان تشبيه ، تمثيل و ديگر شگردهاي ادبي و هنري به تعريف و توصيف عقل پرداخته اند.