Abstract:
میرزا محمد فاخر معروف و متخلص به مکین دهلوی از شاعران ایرانی الاصل برآمده در سرزمین هندوستان که در قرن دوازدهم هجری در این سرزمین زیسته است.
دیوان ده هزار بیتی مکین او را شاعری غزلسرا و متعهد به شیوه شاعران "سبک هندی" نشان میدهد که در ادامه مسیری که کسانی چون بیدلدهلوی و فیضیدکنی آن را نشان دادهاند، بی کمترین وابستگی به شیوه شاعران ایرانی، راه خویش را پیموده است تا تاکید کند که شعر فارسی سرزمین هندوستان وابستگی نظاممند به زبان و بیان همین گونه شعر در سرزمین ایران را میتواند نداشته باشد.
سوال پیش روی این مقاله آن است که چنین شاعرانی از کدام شیوه ها و شگردها برای متفاوت نشان دادن شعر فارسی هندوستان با شعر فارسی ایران یاری گرفته اند؟
بررسی کوتاه ما در این مقاله روی «ردیف» شعر این شاعر متمرکز است و نشان داده ایم که انتخاب واژهها و تعبیرهایی خاص و کمکاربرد به عنوان ردیف شعر زمینه لازم را برای متفاوت نشان دادن شعر فارسی دو سرزمین ایران و هند فراهم کرده است.
Machine summary:
دیوان ده هزار بیتی مکین او را شاعری غزلسرا و متعهد به شیوه شاعران "سبک هندی"نشان میدهد که در ادامه مسیری که کسانی چون بیدل دهلوی و فیضی دکنی آن را نشان داده اند، بی کمترین وابستگی به شیوه شاعران ایرانی ، راه خویش را پیموده است تا تأکید کند که شعر فارسی سرزمین هندوستان وابستگی نظام مند به زبان و بیان همین گونه شعر در سرزمین ایران را میتواند نداشته باشد.
هر چند اهدافی که برای شکل گیری ردیف در شعر فارسی بر شمردیم ، در شعر امثال مکین هم تا حدودی قابل پیگیری است اما بنظر میرسد با توجه به اصرار او در همراهی با بیدل که با جدا کردن شیوه شعرش از شاعران ایرانی (بگونه ای که برغم استقبال از وزن و قافیه و حتی ردیف شعر حافظ و سعدی و دیگران ، هیچ یادکردی چشمگیر از آنان در اشعارشان بچشم نمیاید) و نیز بکار گیری ردیفهایی دشوار و دور از ذهن اسمی و ردیفهای فعلی دور از انتظار که گاهی خود بخشی از ی̧n جمله فارسی است ، از سوی همین بیدل گامی در ایجاد تغییرات خاص شعر و توسعه مجازها و استعاره ها تلقی میشود .
۵- بیشتر شاعران سرزمین هند (بخصوص در مقطع زمانی مختوم به دوره بیدل ) سعی کرده اند به عمد از شعر شاعران نامدار ایرانی مانند سعدی و حافظ استقبال کنند اما از آن شاعر ایرانی به شکل تضمین مصراع یا نام بردن حرف یاد نکنند که این امر نشان میدهد آن استقبال شاعرانه نه از روی ارادت و اشتیاق هنری بلکه به سبب منافسه و رقابت هنری رخ داده است .