Abstract:
ادبیّات و آثار ادبی همواره تابع رویدادهای سیاسی و اجتماعی هستند و جهتگیریها و مسائلی که در ادبیّات مطرح میشوند،از تغییرات مهّم در جامعه تاثیر میپذیرند. مجموعه این عوامل است که زمینه را برای بررسی تاثیر رویدادهای اجتماعی در ادبیّات فراهم میآورد.
یکی از مسائلی که در ادبیّات فارسی از نظر جامعهشناسی قابل بررسی است،ادبیّات انتقادی و زمینههای اجتماعی آن است.سیف الّدین محمّد فرغانی از آن دسته شاعرانی است که در شعرش انتقاد از اوضاع نابسامان عهد مغول بسیار صریح بیان گردیده است.شعر او ریشه در واقعّیات اجتماعی و سیاسی روزگارش دارد.در این مقاله با بررسی اشعاری که شامل مسائل انتقادی است و سیف در آن اشعار افراد و مشاغل و مناصب مختلف را به باد انتقاد گرفته است،انتقادات او در قالب شکوه و شکایت و پند و اندرز دسته بندی و هر کدام از آنهاکه شامل انتقادات اخلاقی،سیاسی و انتقاد از افراد و مناصب دولتی است، مورد بحث واقع شده است.
Machine summary:
بررسی مسائل انتقادی در اشعار سیف الدین محمد فرغانی و دسته بندی آن مسائل بر اساس دیوان شاعر چکیده ادبیات و آثار ادبی همواره تابع رویدادهای سیاسی و اجتماعی هستند و جهت گیریها و مسائلی که در ادبیات مطرح میشوند،از تغییرات مهم در جامعه تأثیر میپذیرند.
«این گونه انتقادها در قرنهای هفتم و هشتم و پس از حملۀ مغول و رواج فساد در جامعه ،در ادبیات فارسی شدت بیشتری یافت و بسیاری از شاعران خانقاهی و نیز بسیاری از رندان و دانایان زمان ،به انتقاد از اوضاع جامعه پرداختند»(سرچشمۀ تصوف در ایران ، نفیسی :ص ٣٣)،اما بارزترین تجلی ادبیات انتقادی در اشعار سیف فرغانی متجلی است .
در این مقاله مسائل انتقادی در قالب پند و اندرز و شکوه و شکایت ،در دیوان سیف فرغانی،عارف قرن هفت و هشت هجری مورد بررسی و دسته بندی قرار گرفته است .
(همان :ص ٢٤) سیف ارزش سخن را بسیار والاتر از آن می داند که در پای کسانی نالایق ونادان ریخته شود،چرا که شعر ثمره بستان خاطر انسان است ونباید فدای لقمه ای نان شود: ز بســـتان خـــاطر برنـــــــد ایـــن جماعـــت بـــرای علـــف نـــزد هـــر خــــــــر شـــکوفه (همان :ص ٩٥) وی بیان می کند که در دولت « سیم پرستان گدا» که بر جامعه حاکم شده اند،شعری که از برای زر و زیور دنیا بگویی،از خاک کم ارزش تر است : شــعر در دولــت ایــن ســیم پرســتان گـــدا کمتــر از خــاک بـــود گــر ز پــی زر گـــویی (همان :ص ٢١٢) در دیوان این شاعر معترض ،٤٧ بیت در زمینۀ انتقاد از شاعران چاپلوس و درباری یافت شد.