چکیده:
صدرالمتألهین تبیین عقلی معاد جسمانی را بر اصول و مقدماتی همچون اصالت وجود، تشکیک در وجود، حرکت جوهری، تجرد خیال و قیام صدوری صور خیالی به نفس مبتنی میکند. اگرچه در کنار هم چیدن این مقدمات و استنتاج معاد جسمانی از آنها ابتکار و ابداع ملاصدرا بوده، اما به تصریح خود وی، بسیاری از این مقدمات را از متفکران پیشین و به ویژه عارفان الهام گرفته است. این مقاله پس از تحلیل معاد صدرایی بر اساس اصول مزبور، پیشینة این اصول و مقدمات را در آثار عرفانی قبل از صدرا بررسی میکند.
خلاصه ماشینی:
"نگاه وجودی به انسان، اعتقاد به حفظ هویت شخصی او در ضمن حرکت جوهری انسان از مادیت تا تجرد که متکی بر نگاه وجودی به انسان است، تجرد قوة خیال، که ضامن ادراکات جزئی و لذایذ و آلام صوری پس از مرگ و دنیاست، و در نهایت تبیین عذاب و پاداش بر اساس انتشای صور خیالی از نفس مبتنی بر خلق به همت عرفانی، همگی مواردی است که ملاصدرا از عارفان الهام گرفته.
424 مراد وی از اهل الکشف شیخ محیی الدین عربی است که در چندین جای فصوص الحکم، این مطلب را عنوان کرده: «الأعیان التی لها العدم الثابتة فیه ما شمت رائحة من الموجود، فهی علی حالها مع تعداد الصور فی الموجودات»؛ 425 زیرا ملاصدرا از میان همة صاحبنظران، صرفا عارفان را به درک حقیقت اصیل وجود و تمایز آن از وجود انتزاعی اعتباری راه یافته میداند: و اعلم، أن هذا الوجود کما ظهر مرارا غیر الوجود الانتزاعی الإثباتی العام البدیهی و المتصور الذهنی الذی علمت أنه من المعقولات الثانیة و المفهومات الاعتباریة و هذا مما خفی علی اکثر اصحاب البحوث سیما المتأخرین، و أما العرفاء ففی کلامهم تصریحات بذلک 2.
بر این اساس، اگرچه ملاصدرا نظریة تشکیک خاصی خود را عمدتا در مقابل قایلان به تشکیک در ماهیت ارائه میکند و با وجود آنکه تشکیک خاصی صدرایی با تشکیک عرفانی متفاوت است و عارفان بالله بر خلاف ملاصدرا در دیدگاه تشکیکی خود، هرگز کثرات را مصداق بالذات وجود نمیدانند، اما به نظر میرسد که مللا صدرا در تعمیم نظریة تشکیک و عدم انحصار آن به امور متفاضل، متأثر از عارفان است، اگرچه اصولا ملاصدرا صدرا نظر نهایی خود را همان نظر عارفان بالله میداند و بین نظریة تشکیک خاصی خود و دیدگاه وحدت وجودی عارفان تنافی نمیبیند."