چکیده:
از ویژگیها ونقاط بارز سیرة امام رضا(ع ) مواجهه ایشان بنمایندگان ادیان و مـذاهب گوناگون درقالب مناظره هایی اسـت کـه بـرخلاف اهـداف مـامون خلیفـهعباسـیـ از برگزاریآنهابه عرصه ای برای دفاع از مرزهای اعتقادی اسلام ، امامـت وعقایـدبـه حـق شیعه وبه ویژه اثبات صـلاحیت و حقانیـت امـا بـرای امامـت و خلافـت تبـدیل شـد. استحکام در استدلال ، استناد اما به منابع دست اول ادیان ابراهیمی و احاطه ایشان بر زبـان ، تفاسیر ودقایق کتاب های مقدس این ادیان از شگفتیهای این مناظره هاست کـه کـاملابـا موفقیت امام و شکست طرف های مناظره همراه بود. در این مقاله به این پرسش های مشخص پاسـخ داده مـیشـودکـه از منظـرتحلیـل گفتمان ، مناظره های امام رضا(ع بادیگران چگونه تحلیل میشود؟بهره گیری از ایـن روش چه زوایایی از منظـر زبـانی و موقعیـت طـرف هـای گفتگـو مـیگشـاید؟ ویژگـیهـا و ظرفیت های مناظره های امام رضا(ع به منزله شکلی از ارتباط کلامی وتبلیغ دینی چیست ؟ هدف این است که باپاس به این پرسش ها از منظـری متفـاوت بـه ایـن منـاظره هـا نگریسته شود وببهره گیری ازتواناییها تحلیـل گفتمـان انتقـادی درقالـب متغیرهـا و مقوله های عملیاتی، این مناظره ها موشکافانه بررسی شود.دقـت در منـاظره هـای امـا بـا نمایندگان ادیان وفرق دیگرباتمرکزبـر مقولـه واژگـان ، چشـم انـداز، اسـتعاره ، انسـجام تاریخی نقل قول وتاکید ساختار نشان دهندة این واقعیت است که اما با وجـود اثبـات حقانیت و ابطال ادعاهای طرف های مناظره ، از منازعه اخلاق گریز گفتمانی برحـذر مانـده ودرکمال صراحت ،دقت ، ادب و احترام نفس این مناظره هاربه عرصه ای بـرای اثبـات امامت و خاتمیت پیامبر اسلام تبدیل کرده اند.
خلاصه ماشینی:
اگرچه نمی توان اهداف سیاسی را از این اقدام مأمون از نظـر دور داشـت ، امـا بـه هـر (ع ) ترتیب نمی توان منکر این واقعیت شد که تـلاش مـأمون بـرای حضـور امـام رضـا در مناظره های گوناگون با نمایندگان سایر فرق و مسالک درون اسلام و مناظره بـا نماینـدگان سایر ادیان ، فرصت مناسبی را فراهم آورد تا بعد علمی امامت امام رضا(ع ) برخلاف انتظـار و هدف مأمون ، آشکارتر شود و شهرت و حقانیت امام رضا(ع ) ابعاد جهانی به خود بگیرد.
به هرحال ، می توان گفت فضای مناظره که عرصة مناسـبی بـرای اثبـات خـود و نفـی دیگری است ، این امکان را فراهم آورد تا در اثبات حقانیت امام به خلیفة عباسی ، شیعه به اهل سنت ، مذهب امامت در مقایسه با معتزله ، مذهب اسلام در مقایسه با ادیـان ابراهیمـی دیگر مانند: مسیحیت ، یهودیت و صابئین ، حقانیت اسلام در مقایسه با زرتشتی گـری و در نهایت حقانیت الوهیت در مقایسه با مادی گری و الحاد، مناظره های امام با نمایندگان سایر ادیان را به فرصتی تبدیل کرد که عقاید کلامی حقیقی اسلام برای همگان ارائه شود.
به منظور رعایت اختصار و با توجه به شأن امام معصوم و تناسب با موقعیـت ایشـان کـه اجل از همسان سازی با روش های غیراخلاقی غیریت سازی در گفتمان های بشر غیرمعصـوم است ، در تحلیل گفتمان مناظره های امام رضا(ع ) از میان ایـن مقولـه هـا صـرفا از مقولـه هـای واژگان ، چشم انداز، استعاره ، انسجام تاریخی ، نقل قول و تأکید ساختاری بهره گرفته می شود.