چکیده:
یکی از سنتهای رایج در میان اهل عرفان و تصوف، زیارت قبور است. عرفا و صوفیان، علاوه بر گزارش زیارت قبور در سیره خود، آن را در طی مسیر سیر و سلوک نیز مفید میدانستند؛ افزون بر این، تبیین مبانی و دلایل زیارت قبور نیز از دیگر موضوعاتی است که در آثارشان به وفور دیده میشود. توجه علمی و عملی آنها به این مسئله، انتقاد منتقدان و منعکنندگان زیارت قبور را برانگیخت و به تبع آن پاسخ اهل عرفان و تصوف را در پی داشت. در این نوشتار میکوشیم پس از تبیین مفهوم زیارت قبور، گزارشی از سیره و سلوک عملی این جریان در خصوص زیارت قبور و نیز مبانی نظری آن (تمسک به روایات و سیره، حیات برزخی و ارتباط روح با بدن و عالم زندگان، نفع بردن زائر و مزور، محبت و بزرگداشت بزرگان) ارائه کنیم. همچنین اختلاف نظر عرفا و صوفیان شیعه و سنی در مصداق ولی، آداب زیارت و زیارت رفتن زنان بررسی میشود.
خلاصه ماشینی:
". أمر علی الدیار دیار سلمیو ما حب الدیار شغفن قلبی أقبل ذا الجدار و ذا الجداراو لکن حب من سکن الدیارا 56 (بحرالعلوم، 1418: 152-154) این عشق و علاقه عرفای شیعه به مزار حضرات معصومین (ع) در اشعارشان نیز، تبلور پیدا کرده است؛ برای مثال، شیخ بهایی در دیوان اشعار خود، درباره کربلا و نجف، چنین میسراید: ای نسیم صبح، خوشبو میرسیمیفزاید از تو جانها را طربتازه گردید از تو جان مبتلامیرسد از تو نوید لاتخفبارگاه مرقد سلطان دین از کدامین منزل و کو میرسیتو مگر میآیی از ملک عربتو مگر کردی گذر از کربلامیرسی گویا ز درگاه نجفحیدر صفدر، امیرالمؤمنین (بهایی عاملی، بیتا: 57) موسوی خمینی رفتن به زیارت مشاهد اولیا را از اقسام هجرت ـ و لکن صوری ـ برمیشمارد و مینویسد: هجرت صوری و صورت هجرت عبارت است از هجرت به تن از منزل صوری به سوی کعبه یا مشاهد اولیا؛ و هجرت معنوی خروج از بیت نفس و منزل دنیا است الی الله و رسوله و هجرت به سوی رسول و ولی نیز هجرت الی الله است (موسوی خمینی، 1370: 8) 2.
6. آداب زیارت نزد عرفا و صوفیان در عرفان شیعی، زائر برای زیارت قبور حضرات معصومین (ع) باید ادب و احترام را رعایت کند؛ زیرا آنها از حضور زائر آگاهاند؛ چنانچه بهاری همدانی مینویسد: [زائر قبور معصومین] باید بداند که آنها مطلع بر حرکات و سکنات این شخص، بلکه مطلع به خطورات قلبیه این هستند و لذا باید کمال سعی در تضرع و ذل و انکسار بنماید، خصوصا در حین دخول به مرقدهای شریفه ایشان و حواس خود را به تمامه و کماله جمع نماید، که تفرقه حواس و تشتت افکار باطله به منزله پشت کردن به امام است."