چکیده:
معمولا در منابع و متون تاریخی و پژوه شهای جدید، از دوران آل بویه، به عنوان
دوره ی شکوفایی علم و دانش و توسعه ی فرهنگ و تمدن اسلام و ایران یاد می شود. مقاله ی حاضر،
بخشی از این حوزه ی تاریخی، یعنی وضعیت کتاب و کتابخانه در آن دوره را مورد توجه قرار داده و
به توصیف و توضیح تفصیلی آن پرداخته است. محقق همچنین سعی دارد به این سوالات اصلی،
پاسخ دهد: نخست، آنکه دولت مردان آل بویه؛ اعم از امراء و وزراء (دربار و دیوان) چه نقش و یا
چه سهمی در شکوفایی علمی به طور عام و تاسیس کتابخانه ها و تالیف یا تدوین کتب به طور خاص
داشته اند؟ این سوال در مورد دانشمندان، علما و افراد علم دوست و خیر مستقل از حکومت نیز
مطرح است. سوال دیگر، آن که کتابخانه های دوره ی آل بویه و کتب موجود در آن ها، چه نقشی در
بسترسازی، توسعه و ارتقای علم و دانش و نیز فرهنگ و تمدن آن عصر ایفاء نموده اند؟
به نظر می رسد علاقه، همت و حمایت قاطع و راسخ برخی رجال سیاسی، علمی، ادبی و دینی
دوران آل بویه در تاسیس و ایجاد کتابخانه ها یا تالیف و تدوین کتب مختلف و نیز ایجاد زمینه ی
بهره مندی خواص بلکه عموم مردم از آن ها به شکل سهل و روان، نقش بسیار موثری در بسط و
ارتقای علم و دانش داشته است.
در این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی، نقش سه عنصر مهم بر توسعه و رشد علم و فرهنگ
اسلامی در دوره ی آل بویه مورد توجه و تاکید قرار گرفته است، این سه عنصر عبارتند از: فراهم
آوردن امکانات علمی و رفاهی برای اهل علم و دانش در کتابخانه ها و دارالعلم ها توسط امیران و
وزیران آل بویه و نیز عالمان و دانشمندان و افراد متمول و خیر در این دوره، حضور گسترده و فعال
دانشمندان مذاهب، ادیان، اقوام و ملت های مختلف در مکان های مذکور، و در نهایت، دسترسی سهل
و آسان عموم علاقه مندان هر علمی به کتب و منابع مورد نیاز در این کتابخانه های دولتی و شخصی و
مراجعه ی روزانه ی آن ها جهت تهیه و تدوین آثار علمی.
خلاصه ماشینی:
"در این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی،نقش سه عنصر مهم بر توسعه و رشد علم و فرهنگاسلامی در دورهی آل بویه مورد توجه و تأکید قرار گرفته است،این سه عنصر عبارتند از:فراهمآوردن امکانات علمی و رفاهی برای اهل علم و دانش در کتابخانهها و دار العلمها توسط امیران ووزیران آل بویه و نیز عالمان و دانشمندان و افراد متمول و خیر در این دوره،حضور گسترده و فعالدانشمندان مذاهب،ادیان،اقوام و ملتهای مختلف در مکانهای مذکور،و در نهایت،دسترسی سهلIB}{o(1)استادیار گروه تاریخ دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) moc.
{o2o}کتابهای کتابخانهی ابن عمید را معادل صد بار شتر دانسته و گفتهاند{o(1)ابو علی مسکویه(1376)تجارب الامم،ترجمهی علینقی منزوی،ج 6،تهران:توس،ص 341؛حافظ ابی بکر احمد بن علیخطیب بغدادی[بیتا]تاریخ بغداد،ج 7،[بیجا]،دار الفکر ص 275-276.
{o4o} اهمیت و جایگاه علمی کتابخانهی عضد الدوله و نیز تنوع و کثرت کتب آن،از زبان مورخدیگر قرن چهارم هجری،یعنی شمش الدین ابی عبد اللٰه سوریانی نیز چنین بیان شده است:«منمدتی در طبقات فوقانی و تحتانی این کتابخانه گردش کردم.
{o9o} کتابخانههایی که تا به حال از آنها سخن به میان آمد،از همان آغاز تأسیس،غالبا تحتعنوان کتابخانه و با رسالت جمعآوری کتب و خدماترسانی به اهل علم و دانش بنا گردیدند،اما در این دوران،مؤسسات و مراکز علمی،فرهنگی و دینی دیگری هم،با عنوان دار العلم{o(1)احمد شبلی(1361)تاریخ آموزش در اسلام،ترجمهی محمد حسن ساکت،تهران:دفتر نشر فرهنگ اسلامی،ص 154.
در پایان این بحث،یادآوری این نکته ضروی مینماید که کتابخانههای دولتی و شخصیمذکور،تمام کتابخانههای آن دوره به حساب نمیآید بلکه کتابخانههای دیگری نیز وجودداشتند که متأسفانه اطلاعات مربوط به آنها یا از بین رفته و یا بسیار اندک و ناقص به دستما رسیده است؛مثلا از کتابخانههای معروف معز الدوله و وزیرش به نام نعمان و یا از تخریبو ویرانی کتابخانهی ابن سهیل؛یکی از وزیران آل بویه در سال 482 ه توسط اعراب بدوی،اطلاعات کافی و روشنی باقی نمانده است."