خلاصه ماشینی:
کسی که حج میرود، باید سالکِ الیالله باشد؛ یعنی از منازل و شهوات و مشتهیاتِ نفسانی و لذّاتِجسمانی بگذرد و از لباس صفاتِ بشری خود را مُنخَلِع کند و تعیُّناتِ خودی را کنار بگذارد و پردههای پندار را بِدَرد و به قولِ شیخ محمود شبستری: مسافر آن بُوَد کو بگذرد زود ز خود صافی شود چون آتش از دود( 4 ) حجرونده، اگر تربیتِ روحانی نیابد و نفسِ او مهذّب نشود، مصداقِ شعر ناصرخسرو واقع شده که گفته است: ــــــــــــــــــــــــــــــــــ 1.
البته، به علت لطف عمیم خدا، این برکات، به غیرمؤمنان هم، که مشمول دعای ابراهیم نبودند، شامل شده و میشود، منتهی باید دانست که غیرمؤمن و کافر، از بهره اندک که همان بهرة حیوانی میباشد، استفاده خواهد برد و بهرهاش ثمرات محدود و منقطعی خواهد بود و سرانجام گرفتار عذاب خواهد شد، زیرا دنبالة آیة مورد بحث (بقره: 126) قرآن گفته است: {وَمَنْ کَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ قَلِیلاً}.
( 3 ) معنای لغوی کلمة «افاضه» از جنبة بلاغی در خور اهمیت است؛ زیرا کلمة «افاضه» از «أفاضَ الماءُ: إذا صبَّه بکثرةٍ» میباشد و در این آیه خلق، به رودخانهای تشبیه شده و در واقع قرآن گفته است: هنگامی که این رودخانة عظیم (= مردم) از سرزمینِ عرفات به جوشش و جریان افتاد، در آستانة مشعرالحرام خدا را به توحید و تعظیم یاد کنید؛ «فَاذْکُرُوا اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرامِ»، آنچنان که خداوند شما را به راه آورد و به راهِ راست، هدایت کرد.
آیة 200 سورة بقره چنین است: {فَإِذا قَضَیْتُمْ مَناسِکَکُمْ فَاذْکُرُوا اللَّهَ کَذِکْرِکُمْ آباءَکُمْ أَوْ أَشَدَّ ذِکْراً فَمِنَ النَّاسِ مَنْ یَقُولُ رَبَّنا آتِنا فِی الدُّنْیا وَما لَهُ فِی الآْخِرَةِ مِنْ خَلاقٍ} .