چکیده:
منطقه خزر در وضعیت ژئوپلیتیک قدیم خود در دوره اتحاد شوروی در موقعیت حایل بین حوزه نفوذ دو ابرقدرت قرار داشت. ولی پس از فروپاشی شوروی بهدنبال بروز ساختارهای جدید و ظهور سه کشور نوظهور در منطقه، مناسبات جدیدی بین حوزههای جغرافیا، قدرت و سیاست بر این منطقه حکمفرما شد. این مناسبات جدید منافع ایران در خزر را دچار تغییرات جدی کرد و تعریفهای جدیدی از منافع ژئوپلیتیکی ایران در خزر را پدید آورد. دولت جمهوری اسلامی ایران نیز پس از فروپاشی شوروی همواره بهدنبال احقاق منافع خود در این دریا بوده است، ولی موانع سیاسی و ژئوپلیتیک در این میان وجود داشته که باعث شده تا ایران از بخش مهمی از منافع خود در دریای خزر محروم شود. این مقاله با رویکرد توصیفی- تحلیلی بهدنبال بازنمایی علمی این موانع و ارایه راهکارهایی جهت حل این مشکلها است.
The Caspian basin in its old geopolitical situation under the Soviet Union was located in the buffer zone between two spheres of influence of the two superpowers. After the fall of the Soviet Union followed by the rise of new structures and three new states in the region، new relations، however، prevailed among the areas of geography، power and politics in the region. these new relations in the Caspian changed Iran's interests in the Caspian dramatically and new definitions of Iran's geopolitical interests in the Caspian emerged. The Islamic Republic of Iran's government has persistently sought to secure its interests in the Caspian following the collapse of the Soviet Union; there have been a number of political and geopolitical barriers depriving Iran from attaining an important part of its interests in the Caspian. Using descriptive-analytical approach، this paper seeks to academically discuss these barriers and suggest measures overcoming these problems.
خلاصه ماشینی:
چالشهای ژئوپلیتیکی ایران در بهرهبرداری از منافع خود در خزر زهرا احمدی پور 1 دانشیار و عضو هیات علمی گروه جغرافیای سیاسی دانشگاه تربیت مدرس احسان لشگری دانشجوی دکترای جغرافیای سیاسی دانشگاه تربیت مدرس (تاریخ دریافت: 8/7/1388- تاریخ تصویب 18/1/89) چکیده منطقه خزر در وضعیت ژئوپلیتیک قدیم خود در دوره اتحاد شوروی در موقعیت حایل بین حوزه نفوذ دو ابرقدرت قرار داشت.
دولت جمهوری اسلامی ایران نیز پس از فروپاشی شوروی همواره بهدنبال احقاق منافع خود در این دریا بوده است، ولی موانع سیاسی و ژئوپلیتیک در این میان وجود داشته که باعث شده تا ایران از بخش مهمی از منافع خود در دریای خزر محروم شود.
دریای خزر بهعنوان بزرگترین دریاچه جهان در یک دهه اخیر به یکی از چالشهای مهم صحنه بینالمللی تبدیل شده و یکی از مهمترین نقاط استراتژیک جهان و کانون توجه کشورهای همسایه و قدرتهای جهانی است، بنابراین جهت شناخت این دریا، حوزه جغرافیایی و نظام منطقهای آن لازم است اشارهای به ویژگیهای طبیعی و جغرافیایی آن داشته باشیم.
برای درک بهتر خصوصیات ژئوپلیتیک منطقه خزر باید ویژگیهای عمومی کشورهای حاشیه خزر را از جهت تفاوتهای ساختاری در غالب موارد زیر بررسی کرد: 1- تفاوت در طول عمر کشور بهعنوان یک واحد فضایی مستقل، که ایران و روسیه از این نظر قدیمیترین و سه واحد قزاقستان، ترکمنستان و جمهوری آذربایجان بعد از این دو کشور قرار دارند.
بدین معنی که دولت جمهوری اسلامی ایران برای تأمین منافع ژئوپلیتیک باید از اتکای صرف به یک قدرت اجتناب کرده و همواره سعی در برقراری توازن بین تمایلات سیاسی قدرتهای جهانی دخالت کننده در منطقه خود داشته باشد.