چکیده:
«بداء» به معنای مصطلح، از باورهای شیعه است و در روایات جایگاه ویژهای دارد. اما همواره جمعی از اهلسنت با غرضورزی یا نادانسته این آموزه را بهانه، و شیعه را مورد هجوم قرار دادهاند. البته معنای لغوی آن یعنی «ظهور و پیدایش رأی جدید» بر خداوند محال است؛ زیرا لازمه آن سبق جهل و حدوث علم بوده که هر دو بر خداوند محال است. در حالی که خداوند بر همه چیزها آگاه و هیچ چیز بر او پوشیده نیست. معنای مجازی و اصطلاحی «بداء»، یعنی تغییر مقدرات از سوی خداوند بر اساس برخی حوادث و تحت شرایط و عوامل ویژه در قضای مشروط الهی، امری است ممکن که آیات و روایات زیادی بر آن دلالت دارد. این آموزه بر سه مؤلفه «علم بینهایت خداوند، استمرار مشیت الهی بر جهان هستی و امکان تغییر سرنوشت انسان به سبب انجام کارهای خوب یا بد» استوار است. در اسلام انسان میتواند با کارهای نیک خود، همچون صدقه، نیکی، دعا، استغفار، نیکبختی، آسایش، عمر دراز و در مقابل، با ظلم، قطع رحم، بریدن از خدا و سایر کارهای بد، نگونبختی و کوتاهی عمر را برای خود رقم بزند. این مقاله با رویکرد قرآنی و روایی با استناد به منابع فریقین، درصدد اثبات این حقیقت است که «بداء» به معنایی که شیعه امامیه بدان معتقد است، در واقع، همان تغییر در لوح محو و اثبات است که اهلسنت به آن باور دارند و نزاع شیعه و سنی در این موضوع لفظی است.
خلاصه ماشینی:
"علم بینهایت خداوند همه شیعیان باور دارند که خداوند بر همه چیزها و رویدادها در گذشته و حال و آینده آگاه است و هیچ چیز نه کم و نه زیاد بر او پوشیده نیست، تا با آگاهی از آن، ندانستن پیشین او برطرف شود و برای او نظر جدیدی پیدا شود و هیچکس از شیعه امامیه در این حقیقت شک ندارد و علاوه بر ادله عقلی، آیات و روایات فراوانی بر آن دلالت دارد که در ذیل، نمونههایی از آنها ذکر میشود: آیات: 1.
531 ابن کثیر در تفسیر آیه یاد شده مینویسد: خداوند سرنوشتها را هرچه بخواهد از بین میبرد و هرچه بخواهد اثبات میکند؛ «إن الاقدار ینسخ الله ما یشاء و یثبت ما یشاء منها» سپس از مسند احمد روایتی در تأیید این دیدگاه نقل میکند و از قول ابنعباس میگوید: دو کتاب وجود دارد: کتاب محو و اثبات، و امالکتاب.
نووی، شارح صحیح مسلم، در شرح روایت اخیر مینویسد: در این روایت، اشکال مشهوری وجود دارد: با آنکه آجال و ارزاق از جانب خداوند معین است و کم و زیاد نمیشود، مراد از این روایت چیست؟ بعد سه جواب میدهد؛ از جمله آنکه این تغییر و تحول مربوط به عالم فرشتگان و لوح محفوظ و مانند آن است؛ مثلا، برای فرشتگان آشکار میشود که عمر فلانی شصت سال است، ولی اگر صله رحم بنماید چهل سال به آن افزوده میشود، و حال آنکه خداوند داناست به آنچه رخ خواهد داد."