چکیده:
ابن سینا معرفت را غایت حکمت می داند و بر این باور است که معرفت حقیقی، بدون تزکیه نفس و پاک کردن قلب از آلودگی ها میسر نیست. تزکیه نفس، آدمی را مستعد می کند تا ضمن اتصال با عقل فعال، معرفت را از او دریافت کند. از نظر وی تعلم، تحصیل استعداد برای اتصال به عقل فعال است؛ یعنی نفس آدمی پیش از تعلم دارای استعدادی ناقص است و بعد از تعلم، این استعداد، تام می شود؛ به گونه ای که با عطف توجه به موضوع عقلی، نفس آدمی به عقل فعال متصل شده و آن معقول را از وی دریافت می کند. با وجود این، تعلمصرف موجب وصول آدمی به معرفت حقیقی نیست؛ زیرا در معرفت حقیقی لازم است که آدمی تشبه به عقول قدسی و پاک یابد و این تشبه، بدون تزکیه نفس امکان پذیر نیست. به علاوه، تزکیه است که موجب می شود نفس آدمی از توجه به بدن و خواهش های نفسانی که جنبه حیوانیت آدمی و مانع کمال است، دور شود و در نتیجه، قوه عاقله، حاکم بر وجود انسان شود. هدف از این پژوهش بررسی نقش تزکیه نفس در معرفت شناسی سینوی است و این که چگونه نفس با تزکیه اش، قابلیت اشراق عقل فعال را پیدا می کند.
خلاصه ماشینی:
"درواقع تعلم،از نظر ابن سینا،تحصیل استعداد برای اتصال به عقل فعال است؛یعنی نفس آدمی پیش از تعلم دارای استعدادی ناقص است و پس از تعلم،این استعداد تام میشود؛به گونهای که با عطف توجه به موضوع عقلی،نفس آدمی به عقل فعال متصل شده آن معقول را از وی دریافت میکند البته این مطلب بدین معنی نیست که نفس آدمی پس از تعلم،تمامی معقولات را دارا باشد؛زیرا تعلق به بدن مانع چنین چیزی است و فقط وقتی نفس عالم،از بدن و عوارض آن رهایی یابد میتواند از تمام جهات به عقل فعال متصل شده،زیبایی و لذت واقعی را دریابد.
سؤال اساسی در اینجا،این است که علم نظری-تصور و تصدیق-چگونه حاصل میشود؟ اشاعره که برای غیر خداوند علیتی،قائل نیستند،بر این باورند که عادت الهی بر این تعلق گرفته که پس از تفکر صحیح،علم حاصل شود و تفکر،علت علم نیست؛بلکه علت آن خداوند است(تفتازانی،1409 ه:ج،ص 236-240؛ایجی،1325،ج 1،ص 241-242)،معتزله و عدهای از متکلمان شیعه که معتقد به علیت در اجزای عالم هستند،تفکر را علت علم در آدمی میدانند(عبد الجبار، 1962-1965 م،ج 12،ص 208؛طوسی،1406 ه،ص 159-160)؛اما ابن سینا و پیروانش تفکر را«علت معده»،و علت حقیقی و بیواسطه حصول علم را آخرین عقل از عقول طولی که خود دارای تمامی علوم است،میدانند{o2o}.
تشبه به عقول قدسی و پاک به باور ابن سینا،آدمی که به واسطه حدوث نفس ناطقه در او،اشرف موجودات است،به معرفت حقیقی و کمال غایی خود نخواهد رسید مگر اینکه شبیه به جواهر ثابت(عقول مجرد) شود(ابن سینا،1400 ه، ص 336)و این امر فقط با تزکیه نفس حاصل میشود:«هنگامیکه آدمی نفس خویش را تزکیه و تهذیب کند و حجابهای مادی را از اآن دور گرداند،آماده قبول فیض آسمانی میشود»(همو،1371،ص 278)."