خلاصه ماشینی:
"مهیر محقق برجسته جهان باستان از مردم آلمان مینویسد :من طی تحقیقات چندین سالهام نتوانستهام هیچ قانون تاریخی را کشف کنم ودر تألیفات مورخان دیگر نیز تاکنون به چنین قوانین دست نیافتهام (5) پوپر از کسانی که به دنبال پیدا کردن______________________________1 - سید محمد باقر صدر، انسان مسئول وتاریخ ساز از دیدگاه قرآن، ترجمه: محمدمهدی فولادوند، چاپ اول، نشر میزان، 1359، صص 18 و 19.
شهید صدر در این زمینه، پس از بیان این مطلب که جنبههای شیوهای نظام مارکسسیم با جنبههای علمی آن غیر قابل تفکیک است وماتریالسیم تاریخی که زیر بنای آن است با روبنای آن تفاوتی ندارد، به چندین نظریه مطرح شده در زمینه عامل اصالت در نیروی محرک تاریخ اشاره میکند : نژاد و جنسیت موتور تاریخ است، عامل جغرافیائی و طبیعی عامل واحدی هستند، نظریه مارکسسیم که عامل واحد را اقتصاد میداند وی پس از بیان وروشن کردن نظریات به نقاط ضعف آنها اشاره میکند وسپس با استفاده از قرآن وسنت رد آنهارا اثبات ودر ادامه نظریه اسلام را تبیین میکند .
1 ـ قانون تاریخ کور کورانه واتفاقی نیست بلکه عمومیت دارد ودر حالات عادی غیر قابل تخلف است2 ـ قوانین تاریخی جنبه خدایی دارد وبه الله پیوند خورده است3 ـ جبر وقوانین تاریخی وهستی با اختیار واراده انسان منافات ندارد واین پندار که : اگر جبر تاریخ وقوانین هستی بر ما حاکم است دیگر برای انسان اختیار معنا ندارد واگر انسان به تمام معنا آزاد ومختار است قوانین تاریخ چون موم در دست او نرم خواهد شد وآنها را به میل واراده خود مورد بهره برداری قرار خواهد داد، سخن اشتباهی است."