چکیده:
بدیهی است که عقل و خرد اصلی ترین کارافزار دینداری است. بدین جهت است که در اسلام هیچ چیز به اندازه ی بی خردی و تقلید کور نکوهیده و مذموم نیست.
به طور کلی زبان خرد، مطلوبیت و ارزش و جذابیت فراوان دارد. از این رو، قرآن راه برد اساسی دعوت اش را این گونه ترسیم می کند: «ادع الی سبیل ربّک بالحکمة و الموعظة الحسنة و جادلهم بالّتی هی احسن» (نحل، 125). واضح است که حکمت، وعظ، جدال منطقی و آرام، همه وهمه، از ویژگی ها و امتیازات زبان عقل و خردند.
از نظر اسلام شناخت کلیات اصول دین از وظایف عقل انسان است. وحی نیز به حکم عقل حجت است، و به طور کلی هر ادعای دینی باید به دلیل یا دلایل عقلی مقتضی مورد حمایت قرار گیرد، زیرا که دین به تعبیر قرآن کریم خود برهان است (نساء، 174).
در بینش دینی، عقل رقیب وحی نیست، خرد نیز رسالت پیامبرانه دارد. کتاب و حکمت عدل همدیگرند، وحی و عقل دو منبع برای دریافت دین اند.
در رویکرد خردگرایانه به دین، میان دین و سایر غرایز فطری و طبیعی بشر تعارضی وجود ندارد، بلکه دین در حقیقت تعدیل کننده ی غرایز و اصلاح گر آن به شمار می آید.
خلاصه ماشینی:
"فرضیهی تحقیق آنچه که از قرآن و کلام معصومین علیهم السلام استفاده میشود این است که دین،پدیدهایفراگیر است که تمامی ابعاد فردی،اجتماعی،سیاسی و اقتصادی و خلاصه دنیا وآخرت انسان را دربرمیگیرد و مطمئنترین راه تحقیق در دین و اثبات باورهایاساسی دین،و در نتیجه دستیابی به دینداری مطلوب،رویکرد خردگرایانه ورویکرد عقلانی است.
پرسش اصلی این نوشتار براساس یک سیر منطقی و مرتبط در پی پاسخگویی به پرسش زیربرخواهد آمد: جایگاه رویکرد خردگرایانه به دین در آموزههای دینی کجاست و رابطه آنبا دینداری مطلوب چیست؟ یافتههای تحقیق -در رویکرد خردگرایانه به دین عقل به عنوان ظرف دین درنظر گرفته شدهاست،زیرا که در حدیثی از پیامبر عظیم الشأن اسلام صلی الله علیه و آله اینچنین آمده است:ماگروه پیامبران مأموریم با مردم به اندازهی عقلشان سخن بگوییم(کلینی،1365،ج 1،23).
حادیث و روایاترابطه بین عقل و ایمان در کلامی از پیامبر عظیمالشأن صلی الله علیه و آله در بیان این رابطه چنین آمده است: هر چیزی برای خود ابزار و ساز و برگی دارد و ابزار و سازوبرگ مؤمنخرد است؛هر چیزی مرکبی دارد و مرکب انسان خرد است؛هر چیزی غایتیدارد و غایت عبادت خرد است؛هر قومی سرپرستی دارد و سرپرست عابدانخرد است؛هر بازرگانی کالایی دارد و کالای کوشندگان خرد است؛هر ویرانیرا آبادانی است و آبادانی آخرت خرد است؛و هر گروه مسافری برای خودخیمهای دارد که سرپناهشان است و خیمهی مسلمانان خرد است(کراجکی،1410،ق،ج 2،32)."