چکیده:
چرخ یکی از روستاهای بزرگ از توابع ولایت لوگر در افغانستان و زادگاه مولانا یعقوب چرخی است. مولانا چرخی از عرفا و مفسران سده نهم ه.ق است که از اصحاب خواجه بهاءالدین نقشبند و عالم علوم ظاهری و باطنی بوده و بنا به نوشته خزینه الاصفیاء به سال 851 ه.ق از دنیا رفته است و مزار وی نیز در قریه «هلففو» در تاجیکستان امروزی، حدود 5 کیلومتری شهر دوشنبه قرار دارد و زیارتگاه عام و خاص است. وی برای تحصیل و تکمیل علوم به بخارا، هرات و مصر سفر کرده و تا سال791 ه.ق درهنگام وفات خواجه بهاءالدین نقشبنددربخارابوده است. بعضی ازآثاربه جامانده ازچرخی،عبارت است از: رساله اسماءالحسنی، تفسیر سوره فاتحه و دو جزء آخر قرآن مجید، رساله نائیه و رساله ابدالیه. در این مقاله ضمن معرفی مولانا چرخی، ندیشه و جایگاه و روش وی در سلوک و عرفان بررسی خواهد شد.
خلاصه ماشینی:
"مولانا عبد الرحمان جامی،عارف و شاعر بزرگ سدۀ نهم هجری(817-898 ه) در نفحات الانس اصل او را از چرخ میداند و چرخ را دهی از دههای غزنین برمیشمارد(1376:398)و بنا به نوشتۀ تذکرۀ عرفای غزنی مولانا یعقوب چرخی خود را این گونه معرفی میکند:«یعقوب بن عثمان بن محمود بن محمد الغزنوی الچرخی السررزی»(سناغزنوی،1380:183)و در دیباچۀ تفسیر سورۀ فاتحه و دو جزء آخر قرآن کریم،نام و نسب مؤلف چنین نگاشته شده است:«یعقوب بن عثمان بن محمود الغزنوی الچرخی السررزی»و در رسالۀ نائیه نیز این گونه آمده است: «یعقوب بن عثمان بن محمود بن محمد الغزنوی،ثم الچرخی ثم السرزی»و در رسالۀ اثبات وجود اولیا و مراتب ایشان چنین نگاشته است:«یعقوب بن عثمان بن محمد محمود الغزنوی ثم الچرخی ثم السررزی»(خلیلی،1336:104)و در آغاز رسالۀ اسماء الحسنی چنین آمده است:«یعقوب بن عثمان الغزنوی الچرخی» (مجموعۀ نسخه خطی 15928 کتابخانۀ گنج بخش،ص 26-41).
در تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی آمده است:«مولانا یعقوب چرخی نقشبندی از اصحاب بهاء الدین نقشبند و از پیشوایان معروف سلسلۀ نقشبندیه بوده در دهی به نام چرخ،نزدیک غزنین ولادت یافت و چندی در شیراز ساکن بود و سرانجام در حصار شادمان در 851 ه درگذشت و عبید الله احرار عارف مشهور این قرن،خلیفه و جانشین او بوده و وی را در زبان فارسی تألیفات چند است از آن جمله تفسیری که به نام تفسیر یعقوب چرخی معروف است و در 851 ه به پایان رسانیده و رسالۀ انسیه در تصوف و کتاب روایح و شرح رباعیات»(نفیسی،1344،ج 1:5-264)."