چکیده:
مهم ترین جلوه معماری مذهبی جهان اسلام، طراحی و ساخت مسجد بوده که در این میان مساجد ایران در ارائه وتجسم شکوه و جلال و جمال عالم قدسی در خانه خدا نقش مهمی ایفا کرده اند. مکتب معماری خراسان شیوه ای بود که با آن مساجد چهار ایوانی در خراسان بزرگ شکل گرفت و آرام آرام شرق و غرب دنیای اسلام را در نوردید و وارد شبه قاره هند و پاکستان شد. در دوره گورکانیان هند و اوج ساخت شاهکارهای معماری آن عصر که در زمان شاه جهان می باشد و معاصر پیدایش مکتب اصفهان در هنر و معماری ایران بوده، شاهد بنای مسجدی به نام وزیرخان هستیم که مورخان آن را بقعه خراسان نامیده اند. در این مقاله، تاریخ مختصات و مشخصات معماری و ویژگی های این مسجد با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و منابع بومی و همچنین بررسی میدانی مورد ارزیابی قرار گرفته و نشان داده شده که چگونه در ساختمان آن ستوه معماری خراسان و تزیینات وابسته به معماری مکتب اصفهان درهم آمیخته و نمونه کوچکی از ترکیب «مسجد ـ مدرسه، مزار، بازار» با تقلیدی همه جانبه از مجموعه حرم مطهر حضرت رضا(ع)، مسجد گوهرشاد، مدرسه های دینی و بازار پیوسته به آن، در لاهور پاکستان شکل گرفته و نمادی ماندگار از تاثیر نفوذ فرهنگ و هنر ایران اسلامی در طی قرون گردیده است.
The most important manifestations of architecture in Islamic world are mosques، through which Iranians have played a special role in depicting splendor، glory، and the beauties of the sacred heaven. The Khorasan School of Architecture، according to which Char Ivan mosque was built in Khorasan، gradually spread out across the Islamic countries and entered Indian subcontinent and Pakistan. During the Mongol dynasty in India، which has the summit of this school in Shahjahan era and is contemporary to the Isfahan School in Iran، a mosque construction is built and entitledWazirkhan which historians name it Khorasan Tomb. In this article we survey the mosque’s historical characteristics and features، using library studies and local sources along with fieldwork study، to show that in this architectural style there is a combination of the Khorasan School and decoration of the Isfahan School. This mosque is also a combination of “mosque-school”، and bazaar and a comprehensive imitation of Imam Reza’s Tomb Complex، Goharshad Mosque، religious schools and their attached bazaar. Regarding all this we’ll find out that this mosque is a symbol of Iranian cultural and artistic influence in Lahore، Pakistan.
خلاصه ماشینی:
"در این مقاله،تاریخ مختصات و مشخصات معماری و ویژگیهای این مسجد با استفاده از مطالعات کتابخانهای و منابع بومی و همچنین بررسی میدانی مورد ارزیابی قرار گرفته و نشان داده شده که چگونه در ساختمان آن ستوه معماری خراسان و تزیینات وابسته به معماری مکتب اصفهان درهم آمیخته و نمونۀ کوچکی از ترکیب«مسجد-مدرسه،مزار،بازار»با تقلیدی همهجانبه از مجموعۀ حرم مطهر حضرت رضا(ع)،مسجد گوهرشاد،مدرسههای دینی و بازار پیوسته به آن،در لاهور پاکستان شکل گرفته و نمادی ماندگار از تأثیر نفوذ فرهنگ و هنر سلامی در طی قرون گردیدهاست.
چون هجویزی دارای بارگاه،آستانه و مزار بسیار باشکوه و عظیمی بود؛بنابراین محل دفن سید اسحاق کازرونی را بهعنوان تقلیدی برای ساختن نمادی از بقعۀ خراسان در لاهور انتخاب کرده،و مسجد بزرگ وزیرخان این مزار را در صحن خود جای داده است.
شاهکار تاج محل متعلق به این عصر بوده،و چون شاه جهان خود را«مجددالاسلام» میخوانده،توجهی بسیار ویژهبه ساختن و تعمیر مساجد و مدارس دینی داشته است (Koch,1991:711) و بدین لحاظ،به نظر میرسد که برای طراحی مسجد وزیرخان مطالعات فراوانی انجام پذیرفته،و اطلاعات جامعی از مساجد ایران فراهم آمده است و با کمک معماران ایرانی این مسجد بهعنوان مسجد-مزار،مدرسه و بازار، طراحی شده،و در مدت کوتاه پنج و شش سال به اتمام رسیده است.
نتیجه خصوصیات کالبدی معماری و تزئینات درونی و بیرونی مسجد وزیرخان همچون مساجد مشابه خود در شیوۀ خراسانی ایرانی و در استفاده از کاشی کاری در نماها تحتتأثیر مکتب اصفهان بوده که در این مسجد این ویژگیها به کمال رسیده است."