چکیده:
بحث مفهوم حرکت و نحوهء وجود آن از مباحث جدی در حوزهء طبیعیات و متافیزیک است.ابن سینا به سه تعریف اصلی در آثار خود از حرکت اشاره میکند و بر اساس تعاریف،حرکت را امری وجودی دانسته و معنی مقابل آن یعنی سکون را معنی عدمی میداند،اما نه عدم محض بلکه عدم ملکه است.در مورد نحوهء وجود حرکت، ابن سینا بر حرکت توسطیه تأکید میکند و حرکت قطعیه را امری ذهنی میداند که در قوهء خیال ارتسام مییابد.در این مقاله دیدگاه ابن سینا تحلیل و نقد شده است.
خلاصه ماشینی:
"البته ابن سینا در این تعریف،گرچه گامهایی فراتر از تعریف ارسطویی برداشته و افقهایی از حرکت را روشن نموده که در تعاریف پیشین قابل دستیابی نبوده است،اما عاری و خالی از اشکال نیست،شاید بتوان گفت که این تعریف هم در عین اینکه از حیث پیچیدگی و دشواری مانند تعاریف پیشین است،عبارت یسیرا یسیرا نیز که به معنی تدریج است و تدریج به معنی انطباق بر زمان است که مستلزم دور خواهد بود.
در این صورت حرکت امر بسیطی خواهد بود که همان حرکت توسطیه باشد، اما یکبار حرکت را به اعتبار حدود مسافت و اینکه هر حدی نسبت به حد بعدی بالقوه و حد قبلی،بالفعل است و قبول انقسام میکند،لحاظ میکنیم که به آن حرکت قطعیه اطلاق میشود: و الاعتباران جمیعا موجودان فی الخارج لانطباقهما علیه بمعنی ان للحرکة نسبه الی المبدأ و المنتهی لا یقتضی ذلک انقساما و لا سیلانا و نسبته الی المبدأ و المنتهی و حدود المسافة تقتضی سیلان الوجود و الانقسام(طباطبایی،نهایة الحکمه،ص 302) به بیان دیگر،میتوان گفت،حرکت توسطیه همان جهت ثبات و قرار حرکت قطعیه است.
البته این نگرش دیگری غیر از نحوهء نگرشی است که گذشتگان نسبت به این دو حرکت داشتند،اگر چه در جای خود سخنی سنجیده و درست است،اما راه حل مشکل محسوب نمیشود و نمیتوان گفت که هر دو در خارج موجوداند،بلکه یک واقعیت است که به دو صورت لحاظ میشود و جای این پرسش باقی است که واقعیت، مصداق کدامیک از این دو لحاظ و اعتبار میتواند باشد!؟ معتقدان به حرکت قطعیه شهید مطهری توجیه ملاصدرا را در مورد تشخص و تحقق حرکت توسطیه قابل قبول نمیداند."