چکیده:
شیخ محمد عبده (1323ـ1266هـ.ش)،یکی از برجسته ترین عالمان و مفسران و نیز،آغاز گر نهضت های اصلاحی در عالم اسلام است.اندیشه تابناک وی، سراسر عالم اسلام،از جمله،مصر و هند و ایران و مراکش و سایر سرزمین های اسلامی را تحت الشعاع خود قرار داده است.بسیاری از روشنفکران مسلمان، تحت تاثیر افکار عمیق و شخصیت نافذ او قرار گرفته اند.اصول و عقاید وی در نگاه کلی عبارت است از بازگشایی باب اجتهاد در مسائل اجتماعی،اعتقاد به اختیار در جهت ایجاب مسوولیت اجتماعی،مقدم بودن اصلاحات فرهنگی بر اصلاحات سیاسی، علاقه مندی فراوان به تقریب بین مذاهب اسلامی به ویژه شیعه و سنی.تفسیر المنار،برجسته ترین اثر شیخ و در حقیقت آینه تمام نمای عقاید شیخ می باشد.در این مقاله،کوشیده ایم تا ضمن معرفی شیخ و آثار و افکار او،آرای تفسیری اش درباره مساله اعجاز را مورد کاوش قرار دهیم.
خلاصه ماشینی:
"برجسته ترین وجه تمایز المنار،از سایر تفاسیر،تاکید فراوان شیخ محمد عبده بر جنبه های هدایتی و اخلاقی قرآن است،که سعادتمندی در دنیا و رستگاری در آخرت بشر،برپایه آن استوار شده است.
»ان کنتم فی ریب مما نزلنا علی عبدنا فأتوا بسورة من مثله و ادعوا شهداکم من دون الله ان کنتم صادقین٭فان لم تفعلوا ولن تفعلوا فاتقوا النار التی وقودها الناس و الحجارة أعدت للکافرین«(بقره،2/24ـ23) به تعبیر شیخ عبده،این آیه،از بارزترین نشانه های اعجاز قرآن بوده و دلیل آن نیز این است که در آن زمانی که اعراب در پیشرفته ترین دوران های فصاحت و بلاغت خود به سر برده و با یک دیگر در این فن به رقابت و مسابقه می پرداختند مردی امی و درس نخوانده سخنانی را عرضه می کند،که سخن هیچ یک از فصیحان و بلیغان آن دوران را یارای برابری با آن نیست.
3. اعجاز در بلاغت و اسلوب عبده،در باره آیه»ام یقولون افتراه قل فأتوا بعشر سور مثله مفتریات و ادعوا من استطعتم من دون الله ان کنتم صادقین«(هود،11/13)،ا ین گونه می گوید:و شاید منظور از تحدی،با ده سوره ساختگی(مفتریات)،به جای یک سوره،گونه ای خاص از اعجاز بوده و آن عبارت است از آوردن خبری واحد و یکسان،با اسلوب های گوناگون،که از نظر بلاغت و رفع شبهه از اذهان،با یک دیگر برابر بوده و بعضی از مردم،از آن به عنوان اعجاز در بلاغت و اسلوب یاد کرده اند.
عجز زمان،در ابطال چیزی از قرآن »در بیان یکی دیگر از وجوه اعجاز این کتاب مقدس،شیخ محمد عبده،چنین می گوید: قرآن،تبیین کننده بسیاری از نشانه های خداوند،در تمامی آفریده ها از جمادات، گیاهان،حیوان و انسان است."