چکیده:
نقش ابن سینا در تحول و توسعه منطق ارسطویی انکار ناپذیر است.بررسی دقیق این نقش و ترسیم جایگاه شیخ الرئیس در تاریخ علم منطق محتاج دستیابی به تمامی میراث منطقی وی است.بخش قابل توجهی از آثار شیخ در این زمینه به صورت دستنویس باقی مانده است.برخی گزارشها از این نسخ غیر قابل اعتماد و مبهماند.بازشناسی آثار و ارائهی گزارش صحیح از آنها در برخی از موارد در گرو تصحیح آنهاست.اطلاعاتی که درباره آثاری چون عیون الحکمه،الموجز الصغیر فی المنطق و الاشاره الی علم المنطق در فهارس موجود است،ناقص،خطا و مبهم است. عیون الحکمه با اثر دیگری به همین نام و از مولف دیگری،خلط شده و آن را با الموجز الصغیر فی المنطق در اضافاتی متفاوت دانستهاند.این اضافات در واقع متعلق به رساله دیگری از ابن سینا با نام تعالیق فی المنطق یا الاشاره الی علم المنطق است.منطق عیون الحکمه همان الموجز الصغیر فی المنطق است که به علت اهمیت به صورت مستقل بازنویسی شده و نام الموجز به خود گرفته است.
خلاصه ماشینی:
"مهدوی هر سه گزارش یاد شده را بررسی انتقادی میکند و بر آن است که رساله الموجز الصغیر رسالهای است که ابن سینا بر قسمت برهان آن سه فصل افزوده آن را مجوعه منطق عیون الحکمه نامیده است وی این مطلب را با استناد به یکی از دست نوشتههای اثر بیان میکند2.
بنابر آنچه گذشت گزارشهای فهرست نویسان از آثار ابن سینا،از دو جهت با ابهام مواجه است؛نخست ابهام در وجود دو اثر به نام عیون الحکمه از بوعلی و دیگر نسبت این اثر با الموجز الصغیر فی المنطق.
صحت وجود دو اثر منطقی ابن سینا با نام عیون الحکمه ابن ابی اصیبعه در عیون الانباء فی طبقات الاطباء در دو جای مختلف از عیون الحکمه نام میبرد و تنها یکی را شامل سه بخش منطقیات،طبیعیات و الهیات میداند(ابن ابی اصیبعه،5691،ج 2،ص 5 و 91)و مهدوی نیز به وجود اثر دیگری با این نام اشاره میکند(مهدوی،3331،ص 581).
ک. به:رازی،0041 هـ دستنویس مورد استفاده فخر شباهت بسیار به نسخه شماره 0107/1 دانشگاه تهران دارد ولی به هیچ وجه مربوط به نسخه 2072 کتابخانه مجلس نیست؛ازاینرو شرح فخر رازی که در اثبات صحت انتساب این نسخه به ابن سینا مورد استناد واقع شده است،کاملا نامربوط به این اثر است.
نام اصلی رساله منسوب به ابن سینا بنابر رأی بدوی در مقدمه عیون الحکمه،نام اصلی این اثر الموجز بوده است که به علت محتوای آن به عیون الحکمه اشتهار یافته است.
امکان اینکه بخش منطقی عیون الحکمه به دلیل اهمیت بیشتر،نگارش مستقل یافته و سپس نام الموجز بر آن نهاده شده باشد بیش از این امکان است که اثری (1)-ابن سینا،9331،قسمت موجهات."