چکیده:
پیدایش شعر عرفانی فارسی تحولی بزرگ در تاریخ ادب پارسی و سیر تصوف اسلامی به شمار می رود چرا که در اینجا از یک سو مفاهیم و تعالیم عرفانی به زبان فارسی مجال بروز و ظهور بیشتری یافت و بخشی از مهمترین آثار عرفانی شعر فارسی پدید آمد و از سوی دیگر افق های تازه ای بر روی شاعران فارسی زبان گشوده شد و در بافت ها و مفاهیم عرفانی دستمایه این سخنوران گردید و مضامین بلند و متنوعی در شعر فارسی شکل گرفت. اما تدابیرپذیری شاعران پارسی گوی از این جریان فکری متفاوت بود، برخی از آنان شعر را به طور کامل برای بیان مفاهیم و دریافت های صوفیانه به کار بردند و آثار محض عرفانی پدید آوردند و عده ای دیگر به طرح اصطلاحات و مطالب عرفانی در کنار دیگر مضامین و مفاهیم پرداختند. گروه دوم در کاربرد این تعابیر انگیزه و هدف واحدی نداشتند. بعضی تنها از آن جهت از این اصطلاحات و تعبیرات در شعر خود استفاده می کردند که این کار در میان سخنوران پارسی رواج یافته بود و عده دیگر از روی علاقه و اعتقاد به تصوف به این کار روی آورده بودند. این بخش از اشعار فارسی که می توان آنها را صوفیانه خواند، اهمیت زیادی دارد و باید در کنار آثار محض عرفانی مورد توجه، بررسی و تحلیل قرار گیرد. یکی از شاعرانی که صوفیانه های زیادی سروده و علاقه و توجه خاصی به مفاهیم و تعابیر عرفانی نشان داده خاقانی است. در این تحقیق اشعار این شاعر برای پاسخ به دو پرسش زیر بررسی شده است 1- طرح مباحث عرفانی در اشعار خاقانی تا چه حد اصیل و واقعی است؟ -2 صوفیانه های خاقانی چه سمت و سویی دارد و بیشتر در چه موضوعات عرفانی متمرکز است؟
The introduction of Persian mystic poetry heralded a great event in the
history of Persian literature as well as the Islamic mysticism for two
main reasons. First, it paved the way for the entrance of Gnostic
trainings into the Persian language and created some of the most
outstanding works in Persian poetry. Second, it exposed the Persian
poets to new horizons so that Gnostic concepts and conceptualizations
resulted in shaping deep and varied concepts in Persian poetry.
However, this trend did not influence Persian poets consistently. That
is, some poets exclusively applied poetry as a means to express mystic
perceptions and concepts and created pure Gnostic works. Another
group, however, discussed Gnostic terminologies and concepls along
with other concepts and contents. This latter group did not imply the
same objectives in applying these terminologies. Some of these poets did
it simply to comply with the dominant fashion of the age among Persian
literary figures. Another group were stimulated by their interest and
beliefs in mysticism. The category of poems known as the mystical is
highly important and must be analyzed side by side with those of pure
Gnostic works. One of the poets associated with Gnostic concepts and
خلاصه ماشینی:
"وی اعتقاد دارد اگر سالک فقر را محور سیر و سلوک خود قرار دهد،برای او دولتی حاصل میشود که میتواند بسیاری از مقامات معنوی را به دست آورد و مراحل سیر و سلوک را طی کند،چراکه: فقر سبب میشود سالک از دنیا و تعلقات آن و ارباب زر و زور آزاد گردد،و این معنی در دیوان خاقانی چنان تأکید و تکرار میشود که میتوان آن را از عناصر اصلی اندیشۀ او دانست: {Sمنشور فقر در سر دستار توست رو#منگر به تاج تاش و به طغرای شه طغان19S} دیوان313/ {Sخلوتی کز فقر سازی خیمۀ مهدی شناس#زحمتی کز خلق بینی موکحب دجال دان20S} همان325/ {Sفقر سیاهپوش چو دندان فرو برد#جاه سپید کار کند خاک در دهان21S} همان313/ سلامت حقیقی تنها از طریق فقر حاصل میشود: {Sنجسته فقر سلامت کجا کنی حاصل#نگفته بسم به الحمد چون کنی مبدا22S} همان12/ همت سالک با فقر،بال پرواز میگیرد: {Sناقۀ همت به راه فاقه ران تا گرددت#توشه خوشۀ چرخ و منزلگاه راه کهکشان23S} دیوان326/ و بسیاری دیگر از مراتب کمال نیز که با سیر و سلوک و مجاهدۀ تمام حاصل میشوند در سایۀ فقر تحقق مییابند: قناعت و خرسندی: {Sاگر قناعت مال است و فقر گنج،منم#که بگذرد فلک و نگذرد خزینۀ منS} همان12/ &%04212MADG042G% صفا: {Sخاقانیا عروس صفا را به دست فقر#هر هفت کن که هفتکنان دررسیدهاندS} دیوان870/ صبر: {Sبدان تا دلم منزل فقر گیرد#به از صبر منزل نمایی نبینمS} همان293/ رضا: {Sسریر فقر تو را سرکشد به تاج رضا#تو سر به جیب هوس درکشیده اینت خطاS} همان10/ جاوانگی: {Sجز فقر هرچه هست همه نقش عاریه است#اندر نگین فقر طلب نقش جاودانS} همان312/ این شواهد،اهمیت و جایگاه فقر را در دیدگاههای عرفانی خاقانی نشان میدهند."