خلاصه ماشینی:
منظور ما در اینجا از کلمهء بلخ نام شهری مشهور از خراسان قدیم است،که در یونان بکترا (Backtra) نامیده میشده و در فارسی باستان آن را"باخترش"میگفتند و این همان است که بار تولد باختر نامیده است4،در پهلوی به جای بلخ"کلمهء"باخل"و یا"بهل"آمده است5.
"فرخی سیستانی نیز واژهی بلخ بامی را در اشعار خود آورده است،آنجا که میگوید: مرحبا ای"بلخِ بامی"همره باد بهار از دَرِ نوشاد رفتی یا زباغِ نوبهار ای خوشا آن نوبهارِ خّرمِ نوشادِ بلخ خاصه اکنون کز درِ بلخ اندرون آمد بهار نوبهارِ بلخ را در چشم من قیمت نماند تا بهارِ گو زکانان پیشِ من بگشاد بار3 در افسانهها آمده که در جاهلیت نام بلخ"معشوقه"بوده است،از غایت نزهت و خوشی و معموری و آراستگی آن4.
و سیّد امام اجلّ عالم شهید ابو القاسم سمرقندی،در کتاب"تاریخ بلخ" آورده است که":بلخ در اوّل وضع"برخ"بوده است،و برخ نصیب و بهره باشد،و بامی منسوب بود به بام و معنی بام مکان مرتفع باشد،یعنی مملکت و پادشاهی بلخ از رفیعترین انحاء ملک است".
ق. 4قتیبة بن مسلم به آنجا دست یافت و برای سرزمین بلخ حدود مرزی تعیین کرد5و این لشکرکشی موفقیتآمیز قتیبه به بلخ در زمان حجاج بن یوسف اتّفاق افتاده است.
قاضی حمید الدین بلخی نیز قابل توجه است،وی ابو بکر عمر ابن محمود بلخی متوفی به سال 955 هـ.
بارتولد از قول کارناتی سیّاح نقل میکند که:"در نیمهء اول قرن 31 شایع شد،علی در این محل(بلخ)مدفون است، چون یکی از ولادت،حضرت پیغمبر را در خواب دید و آن حضرت این محل را قبر علیّ(ع) تعیین فرمودند،پس از کندوکاو سنگی پیدا کردند که بر روی آن چند بیت شعر نوشته شده بود بعد از این واقعه نایب علی خان والی که مذهب تشیّع داشت،مزار شریف را مقرّ حکومت خود قرار داد(6681 م.