چکیده:
منطقه نیست؛و مواد باستانشناختی به دست آمده از حوزهء دریاچهء ارومیه نشان میدهد که دورهء نوسنگی ماقبل حاجی فیروز آذربایجان،قابل شناسایی و مطالعه است.شالودهء دادههای اصلی این طرح مطالعاتی،یافتههای سفالی از سطح 20 محوطهء باستانی است که از بررسیهای سالهای 1345-1344 هـ ش.به دست آمدهاند؛این مواد متأسفانه تا هنگام شکلگیری طرح تحقیقاتی ضمیمهء مطالعه نشده بودند و اینک مطالعهء آنها، مجموعهء سفالهای عصر نوسنگی را نشان میدهد که نسبت به سفالهای دورهء نوسنگی جدید حاجی فیروز ابتداییتر و قدیمیترند.در این نوشتار،دادههای سفالی هفت محوطه بررسی شده است.
خلاصه ماشینی:
مهمترین دادهء باستانشناختی وویت برای ارائهء فرضّیهء فوق الذّکر،مقایسهء سفالهای حاجی فیروز با حسونا بوده است؛با این حال،باید توجّه داشته باشیم که خانم وویت از بررسی و تحلیل دادههای باستانشناختی دیگر کرانهها و پسکرانههای دریاچهء ارومیه،چون دشتهای تبریز و مرند-شبستر و سلماس،مشکین شهر و حتّی مغان،اغماض کرده است؛افزون بر این،باید توجّه کرد که هنوز چگونگی روابط فرهنگی-اجتماعی و اقتصادی آذربایجان و آناتولی شرقی در عصر نوسنگی با دقّت و روشنی مطالعه نشده است.
تشکیل میدهد؛که متأسفانه تاکنون مطالعه و منتشر نشدهاند؛به این دادههای سطحی باید یافتههای کاوشهای محوطههای باستانی اهرنجان،جلبر و قرهتپّه را نیز افزود؛که آقای بهمن کارگر و دیگر همکاران ارجمند ایشان در ادارهء میراث فرهنگی استان آذربایجان غربی آنها را فراهم کردهاند؛3با این حال،در این مقاله صرفا به شماری معدود از دادههای سفالی شاخص هفت محوطهء نوسنگی گردخلیکه،تپّهء مقصود،قلات جلدیان،تپّهء عسگرآباد،اهرنجان تپّه،قره تپّه و دگیرمان تپّه پرداخته شده است.
نمونههای دارای پوشش گلی غلیظ دو رویه به رنگ آجری روشن و دارای لکههای سیاه رنگ نقاشی شده بر روی بدنهء آجری رنگ نیز مشاهده میشود؛که آمیزهء خمیر آنها کاه و شن درشت است؛اینگونه از سفالهای تپّهء مقصود،در گروه کالکولیتیک قدیم طبقهبندی شدهاند(نک Ū(Kroll 1990 Abb. 1,pp:60-65: اما در کاوشهای باستانشناسی محوطههای نوسنگی جدید شرق آناتولی،بهویژه در محوطهء باستانی حاکمی اوسه که مجموعهء فرهنگی آن را کاملا با مجموعهء فرهنگی حاجی فیروز قابل قیاس و تشبیه معرفی کردهاند(نک ṣ(Tekin,2005: همینگونه سفال همراه با سفالهای نوسنگی جدید منقوش نوع حاجی فیروز به دست آمده است؛بنابراین و بر اساس این مقایسه،شاید بتوان استدلال کرد که لایههای معرّف فرهنگ حاجی فیروز در تپّهء مقصود حضور دارد؛امّا فقدان دیگر انواع سفالهای نوع حاجی فیروز و بهویژه نوع منقوش حاجی فیروز،این فرضیه را مردود میکند.